Cæ Häc Tinh Hoa
¤m C©y §îi Thá
Mét ngêi níc Tèng ®ang cµy ruéng. Gi÷a ruéng cã mét c©y tä Cã con thá ®ång ë ®©u ch¹y l¹i, ®©m vµo gèc c©y ®Ëp ®Çu chÕt.
Ngêi cµy ruéng thÊy thÕ, bá cµy, véi ch¹y ®i b¾t thá. §o¹n, cø ngåi kh kh «m gèc c©y mong l¹i ®îc thá n÷a. Nhng ®îi m·i ch¼ng thÊy thá ®©u, l¹i mÊt mét buæi cµy. ThiÖn h¹ thÊy vËy, ai còng chª cêi.
(Hµn Phi Tö)
Gi¶i NghÜa:
Níc Tèng: Mét níc ch hÇu thêi Xu©n thu, sau bÞ níc TÒ lÊy mÊt, ë vµo huyÖn Thîng Kh¬ng, tØnh Hµ Nam b©y giê.
§o¹n: NghÜa ®en lµ ®øt, viÖc nÇy ®øt ®Õn viÖc kh¸c.
Thiªn h¹: §©y lµ nãi nh÷ng ngêi ngoµi.
Hµn Phi Tö: C«ng tö níc Hµn, häc trß Tu©n Tö chuyªn vÒ b×nh danh ph¸p luËt, níc Hµn kh«ng dïng, sang ë níc TÇn, ®îc ®¹i dông, nhng sau bÞ kÎ giÌm pha, råi tù tö. S¸ch cña Hµn Phi Tö cã 50 thiªn. §Æt tªn lµ "Hµn Tö". Nhµ Tèng sau thªm ch÷ Phi ®Ó khái lÉn víi Hµn Dò.
Lêi Bµn:
ThÊy mïi, quen mui lµm m·i. ë ®êi nh÷ng kÎ ngÉu nhiªn gÆp may mµ íc ao ®îc gÆp may lu«n nh thÕ n÷a, kh«ng biÕt sù may lµ t×nh cê míi cã, th× cã kh¸c g× ngêi níc Tèng «m c©y ®îi thá nÇy. Anh «m c©y ®îi thá nÇy l¹i cßn lµ ngêi cè chÊp bÊt th«ng, kh«ng hiÓu thêi thÕ, kh«ng thÊu t×nh c¶nh, kh kh ®êi ¬i gi÷ èng, còng mét phêng víi lo¹i ch¬i ®µn g¾n chÆt phÝm, kh¾c m¹n thuyÒn ®Ó nhí chç g¬m r¬Þ
Tu Th©n
ThÊy ngêi hay th× ph¶i cè mµ b¾t chíc; thÊy ngêi dë th× ph¶i tù xÐt xem cã dë nh thÕ kh«ng ®Ó mµ söa ®æi.
ChÝnh m×nh cã ®iÒu hay, th× ph¶i cè mµ gi÷ lÊy; chÝnh m×nh cã ®iÒu dë th× ph¶i cè mµ trõ ®Þ
Ngêi chª ta, mµ chª ph¶i, tøc lµ thµy ta; ngêi khen ta, mµ khen ph¶i, tøc lµ b¹n ta; cßn ngêi nÞnh hãt ta l¹i lµ ngêi cõu ®Þch h¹i ta vËy.
Cho nªn ngêi qu©n tö träng thÇy, quý b¹n vµ rÊt ghÐt cõu ®Þch, thÝch ®iÒu ph¶i mµ kh«ng ch¸n, nghe lêi can mµ biÕt r¨n... nh thÕ dï muèn kh«ng hay còng kh«ng ®îc.
KÎ tiÓu nh©n th× kh«ng thÕ. Cø bËy mµ l¹i ghÐt ngêi chª m×nh; rÊt dë mµ l¹i thÝch ngêi khen m×nh; bông d¹ nh hæ lang, ¨n ë nh cÇm thó, mµ thÊy ngêi ta kh«ng phôc, l¹i kh«ng b»ng lßng; th©n víi kÎ siÓm nÞnh, xa c¸ch kÎ can ng¨n, thÊy ngêi chÝnh trùc th× cêi, thÊy ngêi trung tÝn th× chÖ.. Nh thÕ dï kh«ng muèn kh«ng dë còng kh«ng ®îc
(Tu©n Tö)
Gi¶i NghÜa:
Qu©n tö: Ngêi cã tµi ®øc h¬n ngêi.
TiÓu nh©n: KÎ bÊt chÝnh, gian ¸c, tù t, tù lîi.
Hæ lang: Cäp vµ chã sãi, hai gièng tµn b¹o.
CÇm thó: CÇm gièng cã hai ch©n vµ hai c¸nh, thó gièng cã bèn ch©n; hai ch÷ chØ loµi chim vµ loµi mu«ng.
ChÝnh trùc: Ngay th¼ng.
Trung tÝn: HÕt lßng, thËt bông.
Tu©n Tö: Tªn lµ Huèng, tªn tù lµ Khanh, ngêi níc TriÖu, thÊy ®êi bÊy giê cø lo¹n lu©n m·i vµ phong hãa suy ®åi, lµm s¸ch nãi vÒ lÔ nghÜa, lÔ nh¹c, cèt ý ®Ó chØnh ®øc vµ hµnh ®¹o.
Lêi Bµn:
C¸i ®¹o tu th©n rót l¹i chØ cã theo ®iÒu hay, biÕt tr¸nh ®iÒu dë. Mµ muèn tíi c¸i môc ®Ých Êy, th× kh«ng nh÷ng lµ tù m×nh ph¶i xÐt m×nh l¹i cßn ph¶i xÐt c¸i c¸ch ngêi ë víi m×nh n÷a. §èi víi ngêi, cÇn ph¶i biÕt hai ®iÒu: Ai khen chª ph¶i, khuyªn r¨n hay th× phôc, th× b¾t chíc; ai chiÒu lßng nÞnh hãt, th× tr¸nh cho xa, coi nh qu©n cõu ®Þch. "Nªn a ngêi ta khuyªn m×nh h¬n ngêi ta khen m×nh" cã nh thÕ th× míi tu th©n ®îc.
C¸ch C Xö ë §êi
Thµy Nhan Uyªn hái §øc Khæng Tö: "Håi nµy muèn nghÌo mµ còng ®îc nh giµu, hÌn mµ còng ®îc nh saang, kh«ng ph¶i khoÎ mµ cã oai, ch¬i bêi víi ngêi ta suèt ®êi kh«ng lo sî g×, muèn nh vËy, cã nªn kh«ng?"
§øc Khæng Tö nãi: "Ngêi hái thÕ ph¶i l¾m. NghÌo mµ, muèn còng nh giµu, thÕ lµ biÕt b»ng lßng sè phËn kh«ng ham mª g×. HÌn, mµ muèn còng nh sang, thÕ lµ biÕt nhón nhêng vµ cã lÔ ®é. Kh«ng khoÎ, mµ muèn cã oai, thÕ lµ biÕt thËn träng, cung kÝnh, kh«ng lÇm lçi g×. Ch¬i bêi víi mäi ngêi mµ muèn suèt ®êi kh«ng lo sî, thÕ lµ biÕt chän lêi råi míi nãi".
(Khæng Tö TËp Ng÷)
Gi¶i NghÜa:
Nhan Uyªn: Tªn lµ Håi, ngêi níc Lç thêi Xu©n Thu, häc trß giái nhÊt cña §øc Khæng Tö.
Håi: Theo lÔ xa, hÇu chuyÖn nh÷ng bËc trªn, nh vua, cha, thµy häc, thêng hay xng tªn.
LÔ ®é: PhÐp t¾c, mùc thíc.
ThËn träng: CÈn thËn, träng hËu.
Cung kÝnh: Quý träng hiÖn ra mÆt gäi lµ cung, quý träng tù trong bông gäi lµ kÝnh.
Lêi Bµn:
Kh«ng cÇn c«ng danh phó quý thÕ lµ biÕt gi÷ thiªn tíc h¬n nh©n tíc, kh«ng ®Ó ai khinh nhên ®îc, thÕ lµ biÕt träng phÈm gi¸ m×nh, kh«ng muèn ®eo c¸i lo vµo m×nh, thÕ lµ biÕt gi÷ th©n kh«ng phiÒn lôy ®Õn aÞ ë ®êi mµ gi÷ trän vÑn ®îc mÊy ®iÒu nh thÕ, tëng thËt lµ mét c¸ch vui thó rÊt cao thîng vËy.
Khæ Th©n Lµm ViÖc NghÜa
MÆc Tö ë níc Lç sang níc TÒ, qua nhµ ngêi b¹n cò, vµo ch¬Þ Ngêi b¹n nãi chuyÖn víi MÆc Tö r»ng: "B©y giê thiªn h¹ ai cßn biÕt ®Õn viÖc "nghÜa", mét m×nh «ng tù khæ th©n ®Ó lµm viÖc nghÜa, th× cã thÊm vµo ®©u! Ch¼ng thµ th«i ®i cã h¬n kh«ng?"
MÆc Tö nãi: "B©y giê cã ngêi ë ®©y, nhµ mêi ®øa con, mét ®øa cµy, chÝn ®øa ngåi ¨n kh«ng, th× ®øa cµy ch¼ng nªn cµng ch¨m cµy h¬n lªn ö T¹i sao thÕ? T¹i ®øa ¨n nhiÒu, ®øa ®i cµy Ýt. B©y giê thiªn h¹ ch¼ng ai chÞu lµm viÖc nghÜa, th× «ng ph¶i biÕt khuyªn t«i cµng lµm l¾m míi ph¶i, cã ®©u l¹i ng¨n t«i nh thÕ".
(MÆc Tö)
Gi¶i NghÜa:
Lç: Mét níc ch hÇu nhë thêi Xu©n Thu ChiÕn quèc, ë vµo ®Þa phËn tØnh S¬n §«ng b©y giê.
TÒ: Mét níc ch hÇu lín, thêi Xu©n Thu ChiÕn quèc còng ë vµo ®Þa phËn tØnh S¬n §«ng b©y giê.
Thiªn h¹: §Êt díi gÇm trêi, ngêi Tµu xa nay cho níc Tµu vµ mÊy níc xung quanh lµ thiªn h¹.
NghÜa: ViÖc ph¶i, viÖc hay mµ ngêi ta nªn lµm.
T khæ th©n: Tù m×nh lµm cho m×nh khã nhäc vÊt v¶.
MÆc Tö: Tªn s¸ch cña MÆc §Þch so¹n, chñ nghÜa lµ "kiªm ¸i" yªu ngêi nh yªu m×nh.
Lêi Bµn:
Trong khi nh©n t©m thÕ ®¹o suy ®åi, m×nh lµ ngêi cßn ®øng v÷ng ®îc, th× sao l¹i chÞu suy ®åi víi thiªn h¹ cho cïng tr«i mét lo¹i. V× nÕu ai còng nh thÕ c¶, th× cßn ®©u lµ ngêi c¶nh tØnh ®îc kÎ u mª ®Ó duy tr× lÊy nh©n t©m thÕ ®¹o n÷a? Cho nªn nh÷ng ngêi thøc thêi, cã chÝ, dï ë vµo c¸i ®êi biÕn lo¹n ®Õn ®©u, còng kh«ng chÞu ®¾m ®uèi vµo c¸i bÊt nghÜa, kh¸c nµo nh: C©y tßng, c©y b¸ch mïa ®«ng s¬ng tuyÕt mµ vÉn xanh, nh con gµ trèng ma giã tèi t¨m mµ vÉn g¸y. Nh÷ng bËc Êy ch¼ng nh÷ng thÕ mµ th«i, l¹i cßn ®em bao nhiªu tinh lùc t©m trÝ ra, cè g¾ng gi÷ lÊy phong hãa mµ d×u d¾t, mµ ®a ®êng cho nh÷ng kÎ u mª ®¾m ®uèi. Nh MÆc Tö ®©y, cho ®êi lµ suy biÕn, coi sù lµm viÖc "nghÜa", sù cæ ®éng viÖc nghÜa nh c¸i chøc vô cña m×nh ph¶i lµm, thùc lµ ngêi cã c«ng víi loµi ngêi vËy.
LÊy Cña Ban NGµy
Níc TÊn cã kÎ hiÕu lîi, mét h«m ra chî gÆp c¸i g× còng lÊy. Anh ta nãi r»ng: "C¸i nµy t«i ¨n ®îc, c¸i nµy t«i mÆc ®îc, c¸i nµy t«i tiªu ®îc, c¸i nµy t«i dïng ®îc." LÊy råi ®em ®Þ Ngêi ta theo ®ßi tiÒn. Anh ta nãi: "Löa tham nã bèc lªn mê c¶ hai con m¾t. Bao nhiªu hµng hãa trong chî t«i cø tëng cña t«i c¶, kh«ng cßn tr«ng thÊy ai n÷a. Th«i, c¸c ngêi cø cho t«i, sau nµy t«i giµu cã, t«i sÏ ®em tiÒn tr¶ l¹i".
Ngêi coi chî thÊy cµn dì, ®¸nh cho mÊy roi, b¾t cña ai ph¶i tr¶ l¹i ngêi Êy. C¶ chî cêi å. Anh ta m¾ng: "ThÕ gian cßn nhiÒu kÎ hiÕu lîi h¬n ta, thêng dông thiªn ph¬ng, b¸ch kÕ ngÊm ngÇm lÊy cña cña ngêi. Ta ®©y tuy thÕ, song lÊy gi÷a ban ngµy so víi kÎ Êy th× l¹i ch¼ng h¬n ö C¸c ng¬i cêi ta lµ c¸c ngêi cha nghÜ kü!"
(Long M«n Tö)
Gi¶i NghÜa:
HiÕu lîi: Ham tiÒn cña quªn c¶ ph¶i tr¸i.
Löa tham: Lßng tham muèn bèc lªn lµm ngèt ngêi.
Mê c¶ hai con m¾t: ChØ ®Ó c¶ vµo cña muèn lÊy, ngoµi ra kh«ng tr«ng thÊy g× n÷a.
ThÕ gian: Câi ®êi ngêi ta ë.
Thiªn ph¬ng b¸ch kÕ: Mu nµy, chíc kh¸c xoay ®ñ tr¨m ngh×n c¸ch.
NgÊm ngÇm: ý nãi lµm h¹i mét c¸ch bng bÞt kh«ng ®Ó ai biÕt.
Ban ngµy: Lóc s¸ng sña dÔ tr«ng thÊy.
Long M«n Tö: Tøc lµ T M· Thiªn lµm quan Th¸i s nhµ H¸n, lµ mét sö ký cã danh.
Lêi Bµn:
§· lµ kÎ thÊy cña tèi m¾t, tham vµng bá nghÜa, th× dï Ýt, dï nhiÒu còng lµ ®¸ng khinh c¶, song ®em nh÷ng kÎ mÆt to tai lín v× ham mª phó quý mµ lõa thµy, ph¶n b¹n, hai ngÇm ®ång bµo so víi nh÷ng qu©n ¨n c¾p ®êng, c¾p chî gi÷a ban ngµy ®Ó nu«i miÖng th× téi nÆng h¬n ®Õn biÕt bao nhiªô ThÕ mµ tr¸ch ®êi chØ biÕt chª cêi nh÷ng qu©n trém cíp vÆt chí kh«ng biÕt trõng trÞ nh÷ng kÎ ®¹i gian ®¹i ¸c.
Lîi Mª Lßng Ngêi
Níc Tèng cã kÎ mÊt c¸i ¸o th©m. Anh ta ra ®êng t×m. ThÊy ngêi ®µn bµ mÆc ¸o th©m, nÝu l¹i ®ßi r»ng: "T«i võa mÊt c¸i ¸o th©m, chÞ ph¶i ®Òn tr¶ t«i c¸i nµy". Råi cø gi÷ chÆt c¸i ¸o kh«ng bu«ng ra n÷a.
Ngêi ®µn bµ c·i: "¤ng mÊt c¸i ¸o th©m, t«i biÕt ®Êy lµ ®©ñ ¸o t«i mÆc ®©y lµ ¸o cña t«i, chÝnh tay t«i may ra".
Anh kia nãi: "ChÞ cø ph¶i ®Òn tr¶ ¸o cho t«Þ C¸i ¸o th©m t«i mÊt dµy, c¸i ¸o th©m chÞ mÆc máng. LÊy ¸o th©m máng cña chÞ ®Òn c¸i ¸o th©m dµy cho t«i, cßn ph¶i nãi l«i th«i g× n÷a!"
(Tö Hoa Tö)
Gi¶i NghÜa:
Níc Tèng: Mét níc ch hÇu thêi Xu©n Thu, sau bÞ níc TÒ lÊy mÊt, ë vµo huyÖn Thîng Khu tØnh Hµ Nam b©y giê.
Th©m: S¾c ®en.
NÝu: Gi»ng dai gi÷ l¹i kh«ng cho ®Þ
Lêi Bµn:
MÊt ¸o trong nhµ mµ ra ®êng t×m, ®· lµ chuyÖn bËt cêi. MÊt ¸o ®µn «ng mµ ®ßi ¸o ®µn bµ l¹i lµ chuyÖn bËt cêi. MÊt ¸o th©m dµy b¾t ®Òn ¸o th©m máng mµ cho lµ ph¶i, l¹i lµ chuyÖn bËt cêi n÷a. ¤i c¸i lîi nã lµm cho lßng ngêi mª muéi, chØ biÕt cã m×nh kh«ng biÕt cã ai, chØ vô lîi cho m×nh mµ quªn c¶ ph¶i tr¸i. KÎ nµo ®· vô lîi nh thÕ, th× c¸i g× mµ ch¼ng d¸m lµm, c¸i g× mµ ch¶ d¸m nãi! Than «i! C¸i ®êi kim tiÒn b©y giê biÕt bao nhiªu phêng ®ßi ¸o nh ngêi nãi trong truyÖn nµy.
Lóc §i Tr¾ng, Lóc VÒ §en
Mét h«m trêi n¾ng, D¬ng Bè ®i ch¬Þ Khi ë nhµ ra, th× mÆc ¸o tr¾ng, ®i ®îc nöa ®u8êng, gÆp trêi ma, quÇn ¸o ít hÕt, míi vµo Èn ma ë nhµ bµ con. Ngêi Êy thÊy D¬ng Bè ít c¶ cho mîn c¸i ¸o th©m.
Mét lóc trêi t¹nh, D¬ng Bè mÆc ¸o th©m vÒ nhµ. Con chã tr«ng thÊy, võa c¾n võa xua ®uæi. D¬ng Bè giËn toan cÇm gËy ®¸nh.
Anh lµ D¬ng Chu ch¹y ra b¶o: "§õng ®¸nh nã lµm g×! Nã ®uæi nh thÕ còng ph¶i. Gi¶ sö con chã tr¾ng nhµ ta, lóc ®i th× tr¾ng, lóc vÒ th× ®en, pháng em cã kh«ng lÊy lµm l¹ mµ kh«ng ngê ®îc kh«ng?"
(LiÖt Tö)
Gi¶i NghÜa:
¸o th©m: ¸o s¾c ®en.
Èn ma: Nóp mét chç ®Ó tr¸nh m¹
Gi¶ sö: VÝ b»ng.
D¬ng Chu: Ngêi ®êi chiÕn quèc xíng lªn c¸c häc thuyÕt vÞ kû.
LiÖt tö: S¸ch cña LiÖt ng÷ KhÊu hay ngêi truyÒn häc thuyÕt cña LiÖt-ng÷-khÊu so¹n ra, cã t¸m quyÓn, sau nhµ §êng, nhµ Tèng ®Æt tªn lµ "Sung h ch©n kinh", hay "Sung h chÝ ®øc ch©n kinh".
Lêi Bµn:
Lóc ®i mÆc ¸o tr¾ng, lóc vÒ mÆc ¸o th©m, chÝnh m×nh kh«ng biÕt m×nh thay ®æi, con chã thÊy kh¸c th× xua ®uæi. M×nh ®¸nh nã ch¼ng hãa ra lÇm l¾m ru! Lçi t¹i m×nh thay ®æi kh«ng t¹i con chã c¾n x»ng. VËy nªn ë ®êi khi m×nh lµm ®iÒu g× kh¸c thêng, mµ ngêi ta kh«ng râ, th× tÊt nhiªn ngêi ta bµn tr¸i bµn ph¶i. NÕu m×nh kh«ng tù xÐt m×nh thay ®æi hay hay dë, chØ biÕt tr¸ch ngêi nghÞ luËn nä kia, th× ch¼ng kh¸c nµo nh D¬ng Bè ®¸nh chã trong truyÖn nÇy.
Khâng Quªn §îc C¸i Cò
§øc Khæng Tö ra ch¬i ngoµi ®ång, thÊy mét ngêi ®µn bµ ®øng khãc nØ non ë chç bê ®Çm, §øc Khæng Tö lÊy lµm l¹, b¶o häc trß hái v× cí g× mµ khãc.
Ngêi ®µn bµ nãi: "§é tríc t«i c¾t cá thi, t«i ®¸nh mÊt c¸i tr©m cµi ®Çu b»ng cá thi, cho nªn t«i khãc."
§øc Khæng Tö hái: "§i c¾t cá thi, mµ mÊt c¸i tr©m lµm b»ng cá thi th× viÖc g× ph¶i khãc?"
Ngêi ®µn bµ nãi: "Kh«ng ph¶i v× t«i ®¸nh mÊt c¸i tr©m cá thi mµ t«i khãc; t«i së dÜ khãc lµ t«i th¬ng tiÕc mét vËt cò, dïng ®· l©u, mµ ngµy nay kh«ng sao thÊy ®îc n÷a."
(Khæng Tö TËp Ng÷)
Gi¶i NghÜa:
§øc: TiÕng gäi cã ý t«n träng, hoÆc cßn cã nghÜa chØ bËt ®øc h¹nh.
Cá thi: mét thø cá gièng nh cá le, th©n trßn, ruét vu«ng, l¸ nhá mµ dµi, c¹nh s¾c, hoa tùa nh hoa cóc, tr¾ng hay ®á nhít. Ngêi ta hay dïng cuèng cá ®Ó bãi dÞch gäi lµ bãi cá thi . ë níc ta,, nói QuyÒn S¬n (Hµ Nam) còng cã cá thi .
Së dÜ: t¹i sao, v× cí g×.
Khæng Tö TËp Ng÷: S¸ch chÐp nh÷ng lêi nãi, nh÷ng truyÖn vÒ §øc Khæng Tö. Khæng Tö tªn lµ Khu, tªn tù Träng Ni, ngêi níc Lç, thêi Xu©n Thu nhµ Chu, häc vÒ LÔ, Nh¹c, V¨n ch¬ng ®êi cæ, ®i nhiÒu níc ch hÇu kh«ng ®îc dông, trë vÒ lµm kinh Xu©n Thu, san ®Þnh c¸c kinh Thi, Th, DÞch, LÔ, Nh¹c vµ d¹y häc trß ®îc ba ngh×n ngêi, cã 72 ngêi giái. Níc Tµu xnglµm Tæ §¹o Nhä
Lêi Bµn:
C¸i g× ®· lµ cña m×nh, m×nh cã bông yªu, mµ lì khi ®¸nh mÊt, th× vÒ sau dï cã ®îc c¸i kh¸c gièng nh thÕ, hay h¬n thÕ m×nh còng kh«ng thÓ nµo yªu cho b»ng. Thêng, l¹i chØ v× thÊy c¸i míi mµ håi nhí l¹i c¸i cò, sinh ra ch¹nh lßng, nªn c©u ta th¸n, cã khi ngËm ngïi th¬ng khãc nØ non. T¹i sao vËy? T¹i ®èi víi m×nh, c¸i cña mÊt kh«ng chØ cã gi¸ cña mµ th«i, l¹i h×nh nh cßn cã mét phÇn t©m hån m×nh hay t©m hån ngêi ®Ó l¹i cho m×nh ngô ë trong n÷a. Sù c¶m ®éng ®Çu tiªn bao giê còng lµ sù c¶m ®éng hay nhÊt, bÒn nhÊt. ¤i! C¸o chÕt ba n¨m quay ®Çu vÒ nói, con ngêi ta, dï cho l«ng b«ng phiªu b¹t ®Õn thÕ nµo, cßn cã chót t©m t×nh còng kh«ng quªn ®îc gèc tÝch xø së m×nh. "Hå m· tª b¾c phong, ViÖt §iÓu sµo chi nam". Con ngùa rî Hå (phÝa b¾c níc Tµu) thÊy giã b¾c cßn cÊt tiÕng kªu, con chim ®Êt ViÖt (phÝa Nam níc Tµu) chän cµnh nam míi chÞu lµm tæ, huèng chi lµ ngêi mµ l¹i quªn ®îc nguån gèc ö
Hai Ph¶i
S«ng VÜ níc lªn tä Mét nhµ giµu kh«ng may cã ngêi chÕt ®uèi. Cã kÎ vít ®îc x¸c.
Ngêi nhµ giµu xin chuéc, kÎ Êy ®ßi nhiÒu tiÒn. Ngêi nhµ giµu ®em c©u chuyÖn tha víi §Æng TÝch. §Æng TÝch b¶o: "Cø ®Ó yªn. Nã cßn b¸n c¸i x¸c cho ai ®îc mµ sî?"
KÎ vít ®îc x¸c, thÊy nhµ kia kh«ng hái n÷a lÊy lµm lo, còng ®em c©u chuyÖn tha víi §Æng TÝch. §Æng TÝch b¶o: "Cø ®Ó yªn. Nã cßn mua c¸i x¸c Êy cña ai ®îc mµ sî?"
(L· ThÞ Xu©n Thu)
Gi¶i NghÜa:
VÜ: Tªn s«ng, ch¶y ë ®Þa phËn Hµ Nam.
§Æng TÝch: Quan ®¹i phu níc TrÞnh thêi Xu©n Thu lµ mét nhµ luËt ph¸p giái.
Lêi Bµn:
Cø nh ngêi gi¶ng gi¶i viÖc nãi trong bµi nµy cho ph¶i ®¹o lý, th× mét bªn, nªn khuyªn ngêi nhµ giµu liÖu tr¶ kÎ vít ®îc x¸c thªm Ýt nhiÒu tiÒn, mµ lÊy ngay c¸i x¸c vÒ; cßn mét bªn, nªn dô kÎ vít ®îc x¸c chí coi sù ch¼ng may cña ngêi ta lµm mét mãn bæng, mµ b¾t bÝ ngêi t¹ Gi÷ c¸i x¸c, kh«ng cho chuéc, ch¼ng nh÷ng kh«ng ®îc tiÒn, l¹i cßn ph¶i téi n÷a. Nhng khèn thay! lý sù lµ c¸i nguån b¾t ph¶i, b¾t tr¸i ®Òu ®îc. Cho nªn §Æng TÝch míi cã chèn xói bµy ®îc c¶ ®«i bªn kiÖn tông lÉn nhau mµ ngÊm ngÇm lÊy lîi cho m×nh. ThÕ tøc lµ c¸i chñ nghÜa: "Hai ph¶i" ngôy biÖn rÊt h¹i cho d©n - gian ngu d¹i mµ l¹i hay kiÖn tông. BiÖn b¸c mµ kh«ng ®¸ng lý tøc lµ gi¶ dèi, kh«n ngoan mµ kh«ng ®¸ng lý tøc lµ gian tr¸, nh÷ng kÎ Êy ph¶i trõng ph¹t th× míi yªn d©n, lîi nîc ®îc. Ngêi trÞ d©n tëng ph¶i thÊu c¸i t×nh, ®Ó xÐt c¸i lý, míi lµ ngêi trÞ d©n s¸ng suèt vËy.