1-2-3-4-5-6-7

Cæ Häc Tinh Hoa


¤m C©y §îi Thá

Mét ng­êi n­íc Tèng ®ang cµy ruéng. Gi÷a ruéng cã mét c©y tä Cã con thá ®ång ë ®©u ch¹y l¹i, ®©m vµo gèc c©y ®Ëp ®Çu chÕt.

Ng­êi cµy ruéng thÊy thÕ, bá cµy, véi ch¹y ®i b¾t thá. §o¹n, cø ngåi kh­ kh­ «m gèc c©y mong l¹i ®­îc thá n÷a. Nh­ng ®îi m·i ch¼ng thÊy thá ®©u, l¹i mÊt mét buæi cµy. ThiÖn h¹ thÊy vËy, ai còng chª c­êi.

(Hµn Phi Tö)

Gi¶i NghÜa:

N­íc Tèng: Mét n­íc ch­ hÇu thêi Xu©n thu, sau bÞ n­íc TÒ lÊy mÊt, ë vµo huyÖn Th­îng Kh­¬ng, tØnh Hµ Nam b©y giê.

§o¹n: NghÜa ®en lµ ®øt, viÖc nÇy ®øt ®Õn viÖc kh¸c.

Thiªn h¹: §©y lµ nãi nh÷ng ng­êi ngoµi.

Hµn Phi Tö: C«ng tö n­íc Hµn, häc trß Tu©n Tö chuyªn vÒ b×nh danh ph¸p luËt, n­íc Hµn kh«ng dïng, sang ë n­íc TÇn, ®­îc ®¹i dông, nh­ng sau bÞ kÎ giÌm pha, råi tù tö. S¸ch cña Hµn Phi Tö cã 50 thiªn. §Æt tªn lµ "Hµn Tö". Nhµ Tèng sau thªm ch÷ Phi ®Ó khái lÉn víi Hµn Dò.

Lêi Bµn:

ThÊy mïi, quen mui lµm m·i. ë ®êi nh÷ng kÎ ngÉu nhiªn gÆp may mµ ­íc ao ®­îc gÆp may lu«n nh­ thÕ n÷a, kh«ng biÕt sù may lµ t×nh cê míi cã, th× cã kh¸c g× ng­êi n­íc Tèng «m c©y ®îi thá nÇy. Anh «m c©y ®îi thá nÇy l¹i cßn lµ ng­êi cè chÊp bÊt th«ng, kh«ng hiÓu thêi thÕ, kh«ng thÊu t×nh c¶nh, kh­ kh­ ®­êi ­¬i gi÷ èng, còng mét ph­êng víi lo¹i ch¬i ®µn g¾n chÆt phÝm, kh¾c m¹n thuyÒn ®Ó nhí chç g­¬m r¬Þ


Tu Th©n

ThÊy ng­êi hay th× ph¶i cè mµ b¾t ch­íc; thÊy ng­êi dë th× ph¶i tù xÐt xem cã dë nh­ thÕ kh«ng ®Ó mµ söa ®æi.

ChÝnh m×nh cã ®iÒu hay, th× ph¶i cè mµ gi÷ lÊy; chÝnh m×nh cã ®iÒu dë th× ph¶i cè mµ trõ ®Þ

Ng­êi chª ta, mµ chª ph¶i, tøc lµ thµy ta; ng­êi khen ta, mµ khen ph¶i, tøc lµ b¹n ta; cßn ng­êi nÞnh hãt ta l¹i lµ ng­êi cõu ®Þch h¹i ta vËy.

Cho nªn ng­êi qu©n tö träng thÇy, quý b¹n vµ rÊt ghÐt cõu ®Þch, thÝch ®iÒu ph¶i mµ kh«ng ch¸n, nghe lêi can mµ biÕt r¨n... nh­ thÕ dï muèn kh«ng hay còng kh«ng ®­îc.

KÎ tiÓu nh©n th× kh«ng thÕ. Cø bËy mµ l¹i ghÐt ng­êi chª m×nh; rÊt dë mµ l¹i thÝch ng­êi khen m×nh; bông d¹ nh­ hæ lang, ¨n ë nh­ cÇm thó, mµ thÊy ng­êi ta kh«ng phôc, l¹i kh«ng b»ng lßng; th©n víi kÎ siÓm nÞnh, xa c¸ch kÎ can ng¨n, thÊy ng­êi chÝnh trùc th× c­êi, thÊy ng­êi trung tÝn th× chÖ.. Nh­ thÕ dï kh«ng muèn kh«ng dë còng kh«ng ®­îc

(Tu©n Tö)

Gi¶i NghÜa:

Qu©n tö: Ng­êi cã tµi ®øc h¬n ng­êi.

TiÓu nh©n: KÎ bÊt chÝnh, gian ¸c, tù t­, tù lîi.

Hæ lang: Cäp vµ chã sãi, hai gièng tµn b¹o.

CÇm thó: CÇm gièng cã hai ch©n vµ hai c¸nh, thó gièng cã bèn ch©n; hai ch÷ chØ loµi chim vµ loµi mu«ng.

ChÝnh trùc: Ngay th¼ng.

Trung tÝn: HÕt lßng, thËt bông.

Tu©n Tö: Tªn lµ Huèng, tªn tù lµ Khanh, ng­êi n­íc TriÖu, thÊy ®êi bÊy giê cø lo¹n lu©n m·i vµ phong hãa suy ®åi, lµm s¸ch nãi vÒ lÔ nghÜa, lÔ nh¹c, cèt ý ®Ó chØnh ®øc vµ hµnh ®¹o.

Lêi Bµn:

C¸i ®¹o tu th©n rót l¹i chØ cã theo ®iÒu hay, biÕt tr¸nh ®iÒu dë. Mµ muèn tíi c¸i môc ®Ých Êy, th× kh«ng nh÷ng lµ tù m×nh ph¶i xÐt m×nh l¹i cßn ph¶i xÐt c¸i c¸ch ng­êi ë víi m×nh n÷a. §èi víi ng­êi, cÇn ph¶i biÕt hai ®iÒu: Ai khen chª ph¶i, khuyªn r¨n hay th× phôc, th× b¾t ch­íc; ai chiÒu lßng nÞnh hãt, th× tr¸nh cho xa, coi nh­ qu©n cõu ®Þch. "Nªn ­a ng­êi ta khuyªn m×nh h¬n ng­êi ta khen m×nh" cã nh­ thÕ th× míi tu th©n ®­îc.


C¸ch C­ Xö ë §êi

Thµy Nhan Uyªn hái §øc Khæng Tö: "Håi nµy muèn nghÌo mµ còng ®­îc nh­ giµu, hÌn mµ còng ®­îc nh­ saang, kh«ng ph¶i khoÎ mµ cã oai, ch¬i bêi víi ng­êi ta suèt ®êi kh«ng lo sî g×, muèn nh­ vËy, cã nªn kh«ng?"

§øc Khæng Tö nãi: "Ng­êi hái thÕ ph¶i l¾m. NghÌo mµ, muèn còng nh­ giµu, thÕ lµ biÕt b»ng lßng sè phËn kh«ng ham mª g×. HÌn, mµ muèn còng nh­ sang, thÕ lµ biÕt nhón nh­êng vµ cã lÔ ®é. Kh«ng khoÎ, mµ muèn cã oai, thÕ lµ biÕt thËn träng, cung kÝnh, kh«ng lÇm lçi g×. Ch¬i bêi víi mäi ng­êi mµ muèn suèt ®êi kh«ng lo sî, thÕ lµ biÕt chän lêi råi míi nãi".

(Khæng Tö TËp Ng÷)

Gi¶i NghÜa:

Nhan Uyªn: Tªn lµ Håi, ng­êi n­íc Lç thêi Xu©n Thu, häc trß giái nhÊt cña §øc Khæng Tö.

Håi: Theo lÔ x­a, hÇu chuyÖn nh÷ng bËc trªn, nh­ vua, cha, thµy häc, th­êng hay x­ng tªn.

LÔ ®é: PhÐp t¾c, mùc th­íc.

ThËn träng: CÈn thËn, träng hËu.

Cung kÝnh: Quý träng hiÖn ra mÆt gäi lµ cung, quý träng tù trong bông gäi lµ kÝnh.

Lêi Bµn:

Kh«ng cÇn c«ng danh phó quý thÕ lµ biÕt gi÷ thiªn t­íc h¬n nh©n t­íc, kh«ng ®Ó ai khinh nhên ®­îc, thÕ lµ biÕt träng phÈm gi¸ m×nh, kh«ng muèn ®eo c¸i lo vµo m×nh, thÕ lµ biÕt gi÷ th©n kh«ng phiÒn lôy ®Õn aÞ ë ®êi mµ gi÷ trän vÑn ®­îc mÊy ®iÒu nh­ thÕ, t­ëng thËt lµ mét c¸ch vui thó rÊt cao th­îng vËy.


Khæ Th©n Lµm ViÖc NghÜa

MÆc Tö ë n­íc Lç sang n­íc TÒ, qua nhµ ng­êi b¹n cò, vµo ch¬Þ Ng­êi b¹n nãi chuyÖn víi MÆc Tö r»ng: "B©y giê thiªn h¹ ai cßn biÕt ®Õn viÖc "nghÜa", mét m×nh «ng tù khæ th©n ®Ó lµm viÖc nghÜa, th× cã thÊm vµo ®©u! Ch¼ng thµ th«i ®i cã h¬n kh«ng?"

MÆc Tö nãi: "B©y giê cã ng­êi ë ®©y, nhµ m­êi ®øa con, mét ®øa cµy, chÝn ®øa ngåi ¨n kh«ng, th× ®øa cµy ch¼ng nªn cµng ch¨m cµy h¬n lªn ö T¹i sao thÕ? T¹i ®øa ¨n nhiÒu, ®øa ®i cµy Ýt. B©y giê thiªn h¹ ch¼ng ai chÞu lµm viÖc nghÜa, th× «ng ph¶i biÕt khuyªn t«i cµng lµm l¾m míi ph¶i, cã ®©u l¹i ng¨n t«i nh­ thÕ".

(MÆc Tö)

Gi¶i NghÜa:

Lç: Mét n­íc ch­ hÇu nhë thêi Xu©n Thu ChiÕn quèc, ë vµo ®Þa phËn tØnh S¬n §«ng b©y giê.

TÒ: Mét n­íc ch­ hÇu lín, thêi Xu©n Thu ChiÕn quèc còng ë vµo ®Þa phËn tØnh S¬n §«ng b©y giê.

Thiªn h¹: §Êt d­íi gÇm trêi, ng­êi Tµu x­a nay cho n­íc Tµu vµ mÊy n­íc xung quanh lµ thiªn h¹.

NghÜa: ViÖc ph¶i, viÖc hay mµ ng­êi ta nªn lµm.

T­ khæ th©n: Tù m×nh lµm cho m×nh khã nhäc vÊt v¶.

MÆc Tö: Tªn s¸ch cña MÆc §Þch so¹n, chñ nghÜa lµ "kiªm ¸i" yªu ng­êi nh­ yªu m×nh.

Lêi Bµn:

Trong khi nh©n t©m thÕ ®¹o suy ®åi, m×nh lµ ng­êi cßn ®øng v÷ng ®­îc, th× sao l¹i chÞu suy ®åi víi thiªn h¹ cho cïng tr«i mét lo¹i. V× nÕu ai còng nh­ thÕ c¶, th× cßn ®©u lµ ng­êi c¶nh tØnh ®­îc kÎ u mª ®Ó duy tr× lÊy nh©n t©m thÕ ®¹o n÷a? Cho nªn nh÷ng ng­êi thøc thêi, cã chÝ, dï ë vµo c¸i ®êi biÕn lo¹n ®Õn ®©u, còng kh«ng chÞu ®¾m ®uèi vµo c¸i bÊt nghÜa, kh¸c nµo nh­: C©y tßng, c©y b¸ch mïa ®«ng s­¬ng tuyÕt mµ vÉn xanh, nh­ con gµ trèng m­a giã tèi t¨m mµ vÉn g¸y. Nh÷ng bËc Êy ch¼ng nh÷ng thÕ mµ th«i, l¹i cßn ®em bao nhiªu tinh lùc t©m trÝ ra, cè g¾ng gi÷ lÊy phong hãa mµ d×u d¾t, mµ ®­a ®­êng cho nh÷ng kÎ u mª ®¾m ®uèi. Nh­ MÆc Tö ®©y, cho ®êi lµ suy biÕn, coi sù lµm viÖc "nghÜa", sù cæ ®éng viÖc nghÜa nh­ c¸i chøc vô cña m×nh ph¶i lµm, thùc lµ ng­êi cã c«ng víi loµi ng­êi vËy.


LÊy Cña Ban NGµy

N­íc TÊn cã kÎ hiÕu lîi, mét h«m ra chî gÆp c¸i g× còng lÊy. Anh ta nãi r»ng: "C¸i nµy t«i ¨n ®­îc, c¸i nµy t«i mÆc ®­îc, c¸i nµy t«i tiªu ®­îc, c¸i nµy t«i dïng ®­îc." LÊy råi ®em ®Þ Ng­êi ta theo ®ßi tiÒn. Anh ta nãi: "Löa tham nã bèc lªn mê c¶ hai con m¾t. Bao nhiªu hµng hãa trong chî t«i cø t­ëng cña t«i c¶, kh«ng cßn tr«ng thÊy ai n÷a. Th«i, c¸c ng­êi cø cho t«i, sau nµy t«i giµu cã, t«i sÏ ®em tiÒn tr¶ l¹i".

Ng­êi coi chî thÊy cµn dì, ®¸nh cho mÊy roi, b¾t cña ai ph¶i tr¶ l¹i ng­êi Êy. C¶ chî c­êi å. Anh ta m¾ng: "ThÕ gian cßn nhiÒu kÎ hiÕu lîi h¬n ta, th­êng dông thiªn ph­¬ng, b¸ch kÕ ngÊm ngÇm lÊy cña cña ng­êi. Ta ®©y tuy thÕ, song lÊy gi÷a ban ngµy so víi kÎ Êy th× l¹i ch¼ng h¬n ö C¸c ng­¬i c­êi ta lµ c¸c ng­êi ch­a nghÜ kü!"

(Long M«n Tö)

Gi¶i NghÜa:

HiÕu lîi: Ham tiÒn cña quªn c¶ ph¶i tr¸i.

Löa tham: Lßng tham muèn bèc lªn lµm ngèt ng­êi.

Mê c¶ hai con m¾t: ChØ ®Ó c¶ vµo cña muèn lÊy, ngoµi ra kh«ng tr«ng thÊy g× n÷a.

ThÕ gian: Câi ®êi ng­êi ta ë.

Thiªn ph­¬ng b¸ch kÕ: M­u nµy, ch­íc kh¸c xoay ®ñ tr¨m ngh×n c¸ch.

NgÊm ngÇm: ý nãi lµm h¹i mét c¸ch b­ng bÞt kh«ng ®Ó ai biÕt.

Ban ngµy: Lóc s¸ng sña dÔ tr«ng thÊy.

Long M«n Tö: Tøc lµ T­ M· Thiªn lµm quan Th¸i s­ nhµ H¸n, lµ mét sö ký cã danh.

Lêi Bµn:

§· lµ kÎ thÊy cña tèi m¾t, tham vµng bá nghÜa, th× dï Ýt, dï nhiÒu còng lµ ®¸ng khinh c¶, song ®em nh÷ng kÎ mÆt to tai lín v× ham mª phó quý mµ lõa thµy, ph¶n b¹n, hai ngÇm ®ång bµo so víi nh÷ng qu©n ¨n c¾p ®­êng, c¾p chî gi÷a ban ngµy ®Ó nu«i miÖng th× téi nÆng h¬n ®Õn biÕt bao nhiªô ThÕ mµ tr¸ch ®êi chØ biÕt chª c­êi nh÷ng qu©n trém c­íp vÆt chí kh«ng biÕt trõng trÞ nh÷ng kÎ ®¹i gian ®¹i ¸c.


Lîi Mª Lßng Ng­êi

N­íc Tèng cã kÎ mÊt c¸i ¸o th©m. Anh ta ra ®­êng t×m. ThÊy ng­êi ®µn bµ mÆc ¸o th©m, nÝu l¹i ®ßi r»ng: "T«i võa mÊt c¸i ¸o th©m, chÞ ph¶i ®Òn tr¶ t«i c¸i nµy". Råi cø gi÷ chÆt c¸i ¸o kh«ng bu«ng ra n÷a.

Ng­êi ®µn bµ c·i: "¤ng mÊt c¸i ¸o th©m, t«i biÕt ®Êy lµ ®©ñ ¸o t«i mÆc ®©y lµ ¸o cña t«i, chÝnh tay t«i may ra".

Anh kia nãi: "ChÞ cø ph¶i ®Òn tr¶ ¸o cho t«Þ C¸i ¸o th©m t«i mÊt dµy, c¸i ¸o th©m chÞ mÆc máng. LÊy ¸o th©m máng cña chÞ ®Òn c¸i ¸o th©m dµy cho t«i, cßn ph¶i nãi l«i th«i g× n÷a!"

(Tö Hoa Tö)

Gi¶i NghÜa:

N­íc Tèng: Mét n­íc ch­ hÇu thêi Xu©n Thu, sau bÞ n­íc TÒ lÊy mÊt, ë vµo huyÖn Th­îng Kh­u tØnh Hµ Nam b©y giê.

Th©m: S¾c ®en.

NÝu: Gi»ng dai gi÷ l¹i kh«ng cho ®Þ

Lêi Bµn:

MÊt ¸o trong nhµ mµ ra ®­êng t×m, ®· lµ chuyÖn bËt c­êi. MÊt ¸o ®µn «ng mµ ®ßi ¸o ®µn bµ l¹i lµ chuyÖn bËt c­êi. MÊt ¸o th©m dµy b¾t ®Òn ¸o th©m máng mµ cho lµ ph¶i, l¹i lµ chuyÖn bËt c­êi n÷a. ¤i c¸i lîi nã lµm cho lßng ng­êi mª muéi, chØ biÕt cã m×nh kh«ng biÕt cã ai, chØ vô lîi cho m×nh mµ quªn c¶ ph¶i tr¸i. KÎ nµo ®· vô lîi nh­ thÕ, th× c¸i g× mµ ch¼ng d¸m lµm, c¸i g× mµ ch¶ d¸m nãi! Than «i! C¸i ®êi kim tiÒn b©y giê biÕt bao nhiªu ph­êng ®ßi ¸o nh­ ng­êi nãi trong truyÖn nµy.


Lóc §i Tr¾ng, Lóc VÒ §en

Mét h«m trêi n¾ng, D­¬ng Bè ®i ch¬Þ Khi ë nhµ ra, th× mÆc ¸o tr¾ng, ®i ®­îc nöa ®u8êng, gÆp trêi m­a, quÇn ¸o ­ít hÕt, míi vµo Èn m­a ë nhµ bµ con. Ng­êi Êy thÊy D­¬ng Bè ­ít c¶ cho m­în c¸i ¸o th©m.

Mét lóc trêi t¹nh, D­¬ng Bè mÆc ¸o th©m vÒ nhµ. Con chã tr«ng thÊy, võa c¾n võa xua ®uæi. D­¬ng Bè giËn toan cÇm gËy ®¸nh.

Anh lµ D­¬ng Chu ch¹y ra b¶o: "§õng ®¸nh nã lµm g×! Nã ®uæi nh­ thÕ còng ph¶i. Gi¶ sö con chã tr¾ng nhµ ta, lóc ®i th× tr¾ng, lóc vÒ th× ®en, pháng em cã kh«ng lÊy lµm l¹ mµ kh«ng ngê ®­îc kh«ng?"

(LiÖt Tö)

Gi¶i NghÜa:

¸o th©m: ¸o s¾c ®en.

Èn m­a: Nóp mét chç ®Ó tr¸nh m­¹

Gi¶ sö: VÝ b»ng.

D­¬ng Chu: Ng­êi ®êi chiÕn quèc x­íng lªn c¸c häc thuyÕt vÞ kû.

LiÖt tö: S¸ch cña LiÖt ng÷ KhÊu hay ng­êi truyÒn häc thuyÕt cña LiÖt-ng÷-khÊu so¹n ra, cã t¸m quyÓn, sau nhµ §­êng, nhµ Tèng ®Æt tªn lµ "Sung h­ ch©n kinh", hay "Sung h­ chÝ ®øc ch©n kinh".

Lêi Bµn:

Lóc ®i mÆc ¸o tr¾ng, lóc vÒ mÆc ¸o th©m, chÝnh m×nh kh«ng biÕt m×nh thay ®æi, con chã thÊy kh¸c th× xua ®uæi. M×nh ®¸nh nã ch¼ng hãa ra lÇm l¾m ru! Lçi t¹i m×nh thay ®æi kh«ng t¹i con chã c¾n x»ng. VËy nªn ë ®êi khi m×nh lµm ®iÒu g× kh¸c th­êng, mµ ng­êi ta kh«ng râ, th× tÊt nhiªn ng­êi ta bµn tr¸i bµn ph¶i. NÕu m×nh kh«ng tù xÐt m×nh thay ®æi hay hay dë, chØ biÕt tr¸ch ng­êi nghÞ luËn nä kia, th× ch¼ng kh¸c nµo nh­ D­¬ng Bè ®¸nh chã trong truyÖn nÇy.


Khâng Quªn §­îc C¸i Cò

§øc Khæng Tö ra ch¬i ngoµi ®ång, thÊy mét ng­êi ®µn bµ ®øng khãc nØ non ë chç bê ®Çm, §øc Khæng Tö lÊy lµm l¹, b¶o häc trß hái v× cí g× mµ khãc.

Ng­êi ®µn bµ nãi: "§é tr­íc t«i c¾t cá thi, t«i ®¸nh mÊt c¸i tr©m cµi ®Çu b»ng cá thi, cho nªn t«i khãc."

§øc Khæng Tö hái: "§i c¾t cá thi, mµ mÊt c¸i tr©m lµm b»ng cá thi th× viÖc g× ph¶i khãc?"

Ng­êi ®µn bµ nãi: "Kh«ng ph¶i v× t«i ®¸nh mÊt c¸i tr©m cá thi mµ t«i khãc; t«i së dÜ khãc lµ t«i th­¬ng tiÕc mét vËt cò, dïng ®· l©u, mµ ngµy nay kh«ng sao thÊy ®­îc n÷a."

(Khæng Tö TËp Ng÷)

Gi¶i NghÜa:

§øc: TiÕng gäi cã ý t«n träng, hoÆc cßn cã nghÜa chØ bËt ®øc h¹nh.

Cá thi: mét thø cá gièng nh­ cá le, th©n trßn, ruét vu«ng, l¸ nhá mµ dµi, c¹nh s¾c, hoa tùa nh­ hoa cóc, tr¾ng hay ®á nhít. Ng­êi ta hay dïng cuèng cá ®Ó bãi dÞch gäi lµ bãi cá thi . ë n­íc ta,, nói QuyÒn S¬n (Hµ Nam) còng cã cá thi .

Së dÜ: t¹i sao, v× cí g×.

Khæng Tö TËp Ng÷: S¸ch chÐp nh÷ng lêi nãi, nh÷ng truyÖn vÒ §øc Khæng Tö. Khæng Tö tªn lµ Kh­u, tªn tù Träng Ni, ng­êi n­íc Lç, thêi Xu©n Thu nhµ Chu, häc vÒ LÔ, Nh¹c, V¨n ch­¬ng ®êi cæ, ®i nhiÒu n­íc ch­ hÇu kh«ng ®­îc dông, trë vÒ lµm kinh Xu©n Thu, san ®Þnh c¸c kinh Thi, Th­, DÞch, LÔ, Nh¹c vµ d¹y häc trß ®­îc ba ngh×n ng­êi, cã 72 ng­êi giái. N­íc Tµu x­nglµm Tæ §¹o Nhä

 

Lêi Bµn:

C¸i g× ®· lµ cña m×nh, m×nh cã bông yªu, mµ lì khi ®¸nh mÊt, th× vÒ sau dï cã ®­îc c¸i kh¸c gièng nh­ thÕ, hay h¬n thÕ m×nh còng kh«ng thÓ nµo yªu cho b»ng. Th­êng, l¹i chØ v× thÊy c¸i míi mµ håi nhí l¹i c¸i cò, sinh ra ch¹nh lßng, nªn c©u ta th¸n, cã khi ngËm ngïi th­¬ng khãc nØ non. T¹i sao vËy? T¹i ®èi víi m×nh, c¸i cña mÊt kh«ng chØ cã gi¸ cña mµ th«i, l¹i h×nh nh­ cßn cã mét phÇn t©m hån m×nh hay t©m hån ng­êi ®Ó l¹i cho m×nh ngô ë trong n÷a. Sù c¶m ®éng ®Çu tiªn bao giê còng lµ sù c¶m ®éng hay nhÊt, bÒn nhÊt. ¤i! C¸o chÕt ba n¨m quay ®Çu vÒ nói, con ng­êi ta, dï cho l«ng b«ng phiªu b¹t ®Õn thÕ nµo, cßn cã chót t©m t×nh còng kh«ng quªn ®­îc gèc tÝch xø së m×nh. "Hå m· tª b¾c phong, ViÖt §iÓu sµo chi nam". Con ngùa rî Hå (phÝa b¾c n­íc Tµu) thÊy giã b¾c cßn cÊt tiÕng kªu, con chim ®Êt ViÖt (phÝa Nam n­íc Tµu) chän cµnh nam míi chÞu lµm tæ, huèng chi lµ ng­êi mµ l¹i quªn ®­îc nguån gèc ö


Hai Ph¶i

S«ng VÜ n­íc lªn tä Mét nhµ giµu kh«ng may cã ng­êi chÕt ®uèi. Cã kÎ vít ®­îc x¸c.

Ng­êi nhµ giµu xin chuéc, kÎ Êy ®ßi nhiÒu tiÒn. Ng­êi nhµ giµu ®em c©u chuyÖn th­a víi §Æng TÝch. §Æng TÝch b¶o: "Cø ®Ó yªn. Nã cßn b¸n c¸i x¸c cho ai ®­îc mµ sî?"

KÎ vít ®­îc x¸c, thÊy nhµ kia kh«ng hái n÷a lÊy lµm lo, còng ®em c©u chuyÖn th­a víi §Æng TÝch. §Æng TÝch b¶o: "Cø ®Ó yªn. Nã cßn mua c¸i x¸c Êy cña ai ®­îc mµ sî?"

(L· ThÞ Xu©n Thu)

Gi¶i NghÜa:

VÜ: Tªn s«ng, ch¶y ë ®Þa phËn Hµ Nam.

§Æng TÝch: Quan ®¹i phu n­íc TrÞnh thêi Xu©n Thu lµ mét nhµ luËt ph¸p giái.

Lêi Bµn:

Cø nh­ ng­êi gi¶ng gi¶i viÖc nãi trong bµi nµy cho ph¶i ®¹o lý, th× mét bªn, nªn khuyªn ng­êi nhµ giµu liÖu tr¶ kÎ vít ®­îc x¸c thªm Ýt nhiÒu tiÒn, mµ lÊy ngay c¸i x¸c vÒ; cßn mét bªn, nªn dô kÎ vít ®­îc x¸c chí coi sù ch¼ng may cña ng­êi ta lµm mét mãn bæng, mµ b¾t bÝ ng­êi t¹ Gi÷ c¸i x¸c, kh«ng cho chuéc, ch¼ng nh÷ng kh«ng ®­îc tiÒn, l¹i cßn ph¶i téi n÷a. Nh­ng khèn thay! lý sù lµ c¸i nguån b¾t ph¶i, b¾t tr¸i ®Òu ®­îc. Cho nªn §Æng TÝch míi cã chèn xói bµy ®­îc c¶ ®«i bªn kiÖn tông lÉn nhau mµ ngÊm ngÇm lÊy lîi cho m×nh. ThÕ tøc lµ c¸i chñ nghÜa: "Hai ph¶i" ngôy biÖn rÊt h¹i cho d©n - gian ngu d¹i mµ l¹i hay kiÖn tông. BiÖn b¸c mµ kh«ng ®¸ng lý tøc lµ gi¶ dèi, kh«n ngoan mµ kh«ng ®¸ng lý tøc lµ gian tr¸, nh÷ng kÎ Êy ph¶i trõng ph¹t th× míi yªn d©n, lîi n­îc ®­îc. Ng­êi trÞ d©n t­ëng ph¶i thÊu c¸i t×nh, ®Ó xÐt c¸i lý, míi lµ ng­êi trÞ d©n s¸ng suèt vËy.

1-2-3-4-5-6-7

Trang v¨n häc - Trang chñ

1