1-2-3-4-5-6-7

GHÐT CON KH¤NG GIèNG M×NH

Do·n V¨n Tö sinh ®­îc mét ®øa con, kh«ng thÊy gièng m×nh, lÊy lµm giËn l¾m, th­êng ®¸nh ®Ëp lu«n. Mét h«m ®ang cÇm gËy ®¸nh, thÊy Tö T­ ®Õn ch¬i, bÌn nãi r»ng: "Nã kh«ng gièng t«i, kh«ng ph¶i lµ con t«Þ T«i l¹i ngê mÑ nã cã ngo¹i t×nh mµ ®Î ra nã, nªn t«i muèn bá..."

Tö Ng­ hái: "Cø nh­ «ng nãi, th× vî vua Nghiªu vua ThuÊn còng ch¼ng ®¸ng ngê ö Hai «ng lµ bËc th¸nh ®Õ mµ sao ®Î ra kÎ thÊt phô Nh­ thÕ th× con cø g× lµ ph¶i gièng ch¶ C¸i ®¹o th­êng th× phÇn nhiÒu cha mÑ lµm sao ®Î con ra ®­îc nh­ vËy. Nh­ng cha hiÒn mµ ®Î ra con ngu th× còng lµ c¸i thÕ th­êng tù nhiªn nh­ thÕ, chø nµo cã ph¶i téi tù ng­êi vî ®©ñ..."

Do·n V¨n Tö nghe hiÓu, nãi r»ng: "Th«i, xin «ng ®õng nãi n÷a".

Råi vÒ sau V¨n Tö kh«ng bá vî.

(Khæng Tïng Tö)

GI¶I NGHÜA:

Ngo¹i t×nh: §µn bµ cã chång mµ ¨n ë hai lßng, cßn chia t×nh víi ng­êi ngoµi n÷a.

Th¸nh ®Õ: Vua giái tµi ®øc, tuyÖt vêi.

ThÊt phu: Ngu ®Çn, ng­êi hÌn.

HiÒn: Kh«n ngoan tµi giái h¬n ng­êi.

Ngu: §Çn ®én, u mÖ

Khæng Tïng Tö: Tªn bé s¸ch, ba quyÓn, 21 thiªn cña nhµ B¸c sÜ lµ Khæng Phô lµm r¹

Khæng Phô: Tªn Tö Ng­, hay Tö Gi¸p, ch¸u ®êi thø t¸m ®øc Khæng Tö.

LêI BµN:

Cã cha Êy tÊt ph¶i cã con Êy, th­êng th× vÉn thÕ. Nh­ng kh«ng ph¶i c¸i lý nhÊt ®Þnh bao giê còng nh­ thÕ. Cã khi cha mÑ rÊt hay mµ ®Î ra con rÊt dë. Hæ phô khuyÓn tö còng nhiÒu, chí ghÐt ®øa con v× nã kh«ng gièng m×nh, cÇm gËy ®¸nh nã, råi l¹i r¾p t©m ®uæi mÑ nã ®i, th× còng ch¼ng lµ tù ¸i qu¸ mµ hãa ra si ö Cha mÑ sinh con, trêi sinh tÝnh, cè nhiªn lµ thÕ. Nh­ng ®Î con ph¶i d¹y, d¹y con lµ viÖc rÊt cÇn. NÕu ®Î con ch¼ng d¹y, ®Ó vËy mµ nu«i, råi cø tr¸ch con dë, giËn con h­, ®ã lµ lçi nÆng cña ng­êi lµm cha mÑ vËy.

LîN MÑ GIÕT LîN CON

Hä Tö Xa cã con lîn n¸i s¾c ®en tuyÒn, ®Î mét løa ba con, hai con ®en tuyÒn, mét con loang lç. Lîn n¸i nu«i hai con lîn con gièng m×nh rÊt ch¨m chØ cÈn thËn, h¬i mét tÝ còng lo sî. Cßn con lîn loang lç kh¸c m×nh th× ghÐt bá, sau c¾n chÕt xÐ c¶ gan ruét n¸t nhõ míi th«Þ

Tö Hoa Tö nãi: "Gím thay t©m thuËt, hay chuyÓn dÞ M¾t ®· mê vÒ kÎ gièng m×nh hay kh¸c m×nh, th× bông sanh ngay ra cã kÎ yªu, kÎ ghÐt. §· ghÐt, ®Õn con ruét ®Î ra mµ còng h¹i c¶ con mµ kh«ng hèi huèng chi lµ ng­êi kh¸c m¸u víi m×nh. Ng­êi ®êi lóc b×nhc ­, th× ©u yÕm th©n thiÕt, thÒ ­íc cïng nhau, kiªn cè t­ëng keo s¬n còng kh«ng b»ng. Khi lµm ®Õn thÕ lîi, chØ chªnh nhau b»ng sîi t¬ sîi tãc, th× mÆt ®· ®æi s¾c, c¬n giËn næi lªn vµ t×m c¸ch tµn h¹i nhau ngay lËp tøc, gím thay! T©m thuËt chuyÓn di, t­íng ch¼ng kh¸c g× con lîn n¸i".

(Tö Hoa Tö)

GI¶I NGHÜA:

Tö Xa: §¹i phu n­íc TÇn.

Lîn n¸i: Lîn c¸i nu«i ®Ó lÊy lîi.

§en tuyÒn: TiÕng tuyÒn lµ ch÷ nghÜa toµn vÑn, ®äc tr¹nh ra, ®©y nãi suèt c¶ th©n thÓ con lîn cïng mét s¾c ®en.

Loang lç: Chç ®en chç tr¾ng, lîn nh­ thÕ gäi lµ lîn lang.

T©m thuËt: C¸ch nghÜ trong t©m n·o lµm thÕ nÇy thÕ ki¹

ChuyÓn di: Nóng ®éng vµ thay ®æi.

Hèi: LÇm lçi mµ biÕt ¨n n¨n nghÜ l¹i.

B×nh c­: Ngµy th­êng.

Th©n thiÕt: GÇn gôi ®»m th¾m.

ThÒ ­íc: ThÒ nguyÒn g¾n bã víi nhau ®Ó lµm mét viÖc g×.

Kiªn cè: BÒn chÆt.

ThÕ lîi: QuyÒn thÕ, tµi lîi.

Tµn h¹i: Lµm cho tan n¸t khæ së

LêI BµN:

C¸i thãi th­êng, ®ång chñng, ®ång t«ng, hay ®ång t×nh, ®ång chÝ th× ­a nhau, mÕn nhau, cßn ngo¹i gi¶, th× ®em bông ngê vùc, ghen ghÐt, coi ng­êi ta nh­ cõu ®Þch c¶, thùc lµ hÑp hßi ®¸ng tiÕng! Ng­êi qu©n tö kh«ng bao giê lÊy c¸i h×nh s¾c kh¸c nhau mµ thµnh bông yªu hay sinh bông ghÐt, l¹i nhÊt lµ, kh«ng lÊy c¸i t­ t­ëng thÕ lîi tr¸i nhau mµ lóc hîp, lóc ly, lóc th©n, lóc s¬, lóc thÒ ­íc, lóc tµn h¹i nhau bao giê. Ng­êi ta tuy kh«ng cïng nßi gièng, cïng t­ t­ëng, cïng chÝ h­íng víi m×nh, nh­ng ng­êi ta lµ h¹ng quang minh chÝnh ®¹i, m×nh còng ph¶i nªn cã lßng th©n yªu, cã l­îng cao c¶ ®Ó ®èi víi ng­êi ta th× míi ®¸ng gäi lµ yªu ®ång bµo vµ träng nh¬n ®¹o. NÕu kh«ng th× t©m thuËt lîn n¸i mÊt råi!

GI¸P ÊT TRANH LUËN

Gi¸p hái Êt: "§óc ®ång lµm chu«ng, ®Ïo gç lµm dïi, lÊy dïi ®¸nh chu«ng tiÕng kªu boong boong, th× tiÕng kªu Êy lµ gç kªu hay lµ ®ång kªñ"

Êt ®¸p: "LÊy dïi gâ vµo t­êng v¸ch kh«ng kªu, gâ vµo chu«ng kªu, thÕ th× tiÕng kªu ë nh­ ®ång."

Gi¸p hái: "LÊy dïi gâ vµo ®ång tiÒn trinh kh«ng kªu, thÕ th× cã ch¾c tiÕng kªu ë nh­ ®ång mµ ra kh«ng?"

Êt nãi: "§ång tiÒn ®Æc, c¸i chu«ng rçng vËy tiÕng kªu ë nh­ c¸c ®å vËt rçng mµ r¹"

Gi¸p hái: "LÊy gç, lÊy bïn lµm chu«ng, ®¸nh kh«ng ra tiÕng, thÕ th× cã ch¾c tiÕng kªu lµ ë ®å vËt rçng mµ ra kh«ng?"

(¢u D­¬ng Tu)

GI¶I NGHÜA:

Tranh luËn: C·i nhau cho ra lÏ.

TiÒn trinh: TiÒn ®ång, cã ng­êi cho tiÒn ®ång bªn Tµu ®em sang ta ®Çu tiªn lµ tiÒn ®ång niªn hiÖu Cµn Trinh, nªn gäi lµ tiÒn trinh.

¢u D­¬ng Tu: Ng­êi ®êi nhµ Tèng thi ®ç TiÕn sÜ lµm quan hiÕu s­, lµ mét nhµ v¨n ch­¬ng cã tiÕng.

LêI BµN:

Cø xem Gi¸p, Êt tranh luËn th× còng ph©n v©n, kh«ng râ tiÕng kªu lµ tù chu«ng hay tù dïi r¹ Chu«ng lµ ®ång vèn kªu; nh­ng kh«ng cã dïi ®¸nh vµo, kh«ng kªô VËy cã muèn tiÕng kªu, tÊt ph¶i cã c¶ chu«ng c¶ dïi míi ®­îc. TiÕng kªu lµ g×? Ch¼ng qua lµ c¸i ©m thanh tõ hai vËt chäi nhau, ch¹m vµo nhau mµ sinh r¹ Tuy vËy, nÕu nãi tiÕng kªu lµ tù c¶ chu«ng, c¶ dïi mµ ra, th× h×nh nh­ gi÷ c¸i chñ nghÜa "hai ph¶i" tr¾ng, ®en lµ mét. ThÕ míi hay: LÏ ph¶i kh«ng cïng, cµng nghÞ luËn l¾m, cã khi l¹i cµng nh­ bèi rèi thªm ra kh«ng tµi nµo gì næi. Nªn biÕt ®­îc thÕ nµo, th× hay thÕ, chí cø chÊp nhÊt c©u nÖ cho m×nh lµ ph¶i kh«ng biÕt c¸i phÇn ph¶i cña ng­êi, th× cã tÝnh thiªn vµ l­îng hÑp. Nãi cho ®óng: muèn râ vËt lý, cÇn ph¶i cã khoa häc. Kh«ng biÕt khoa häc mµ bµn luËn vËt lý, th× kh«ng tµi nµo x¸c thùc ®­îc.

MÆT TRêI XA GÇN

§øc Khæng Tö ®i ch¬i ra phÝa ®«ng, thÊy hai ®øa bÐ c·i nhau, hái t¹i lµm sao, th× mét ®øa nãi r»ng: "T«i th× t«i cho mÆt trêi, lóc míi mäc, ë gÇn ta h¬n, vÒ buæi tr­a, ë xa ta h¬n."

Cßn mét ®øa nãi: "T«i th× t«i cho mÆt trêi lóc míi mäc ë xa ta h¬n, vÒ buæi tr­a, ë gÇn ta h¬n."

§øa tr­íc c·i: "MÆt trêi lóc míi mäc to nh­ c¸i b¸nh xe, ®Õn gi÷a tr­a, nh­ c¸i b¸t ¨n, thÕ ch¼ng ph¶i t¹i xa ta míi nhá, gÇn ta míi to lµ g×?"

§øa sau c·i: "Lóc mÆt trêi míi mäc, th× m¸t mÎ, ®Õn gi÷a tr­a th× nãng nùc, thÕ ch¼ng ph¶i t¹i gÇn ta míi nãng, xa ta míi m¸t lµ g×?"

§øc Khæng Tö nghe nãi, kh«ng gi¶i quyÕt ®­îc ra lµm saä

Hai ®øa bÐ c­êi b¶o: "ThÕ th× cho «ng lµ ng­êi ®a tri thÕ nµo ®­îc!"

(LiÖt Tö)

GI¶I NGHÜA:

Ra phÝa ®«ng: §i vÒ con ®­êng bªn ph­¬ng ®«ng, lµ ph­¬ng mÆt trêi mäc, nªn míi gÆp hai ®øa bÐ c·i nhau vÒ mÆt trêi.

Gi¶i quyÕt: Gì ra mèi, nãi ra lÏ vµ ph¸n ®o¸n nhÊt ®Þnh thÕ nµo lµ ph¶i, tr¸i lµm cho nh÷ng ng­êi ngê vùc hay ph¶n ®èi nhau còng ph¶i phôc.

§a tri: BiÕt nhiÒu.

LêI BµN:

Buæi s¸ng, buæi tr­a mÆt trêi ë c¸ch tr¸i ®Êt còng kh«ng ph¶i lóc gÇn, lóc xa g× c¶. NÕu buæi s¸ng, thÊy m¸t, buæi tr­a, thÊy nãng h¬n, ch¼ng qua lµ t¹i tia nãng mÆt trêi chiÕu vµo chç ta ë trªn mÆt ®Êt, buæi s¸ng cßn chÕch, buæi tr­a míi th¼ng. V¶ ch¨ng buæi s¸ng cßn nh÷ng s­¬ng m¸t ban ®ªm ch­a tan hÕt cho nªn m¸t h¬n buæi tr­a lµ lóc khÝ nãng tÝch tô m·i vµo, cho nªn nhiÖt ®é cµng caä Cßn nÕu buæi s¸ng tr«ng mÆt trêi to, buæi tr­a tr«ng mÆt trêi nhá, ch¼ng qua lµ mét câi ho¶n h×nh cña con m¾t tr«ng nh­ thÕ mµ th«Þ MÆt trêi ®©u vÉn ëddo', tr¸i ®Êt xoay chung quanh mÆt trêi. Lóc mÆt trêi míi mäc, con m¾t tr«ng chÕch, ®Õn buæi tr­a con m¾t tr«ng th¼ng, mµ l¹i tr«ng qua tõng kh«ng khÝ, cho nªn thÊy to nhá kh¸c nhaô VËy chØ t¹i ng­êi tr«ng hãa to, nhá, chí kh«ng ph¶i chÝnh mÆt trêi gÇn, xa g× c¶. Êy ®¹i ®Ó b©y giê th× ta gi¶i nghÜa nh­ thÕ. Nh­ng ë vµo c¸i ®êi «ng Khæng khoa häc ch­a cã mÊy, th× xem hai ®øa bÐ suy lý víi nhau, ®øa nµo còng ph¶i, khã lßng mµ quyÕt ®Þnh ®­îc. V¶ l¹i ng­êi ta th«ng minh, th¸nh tri ®Õn ®©u còng kh«ng sao biÕt cho hÕt mäi sù vËt ®­îc.

VÝ r»ng ®êi sèng ng­êi cã h¹n, mµ sù trÝ thøc th× mªnh m«ng kh«ng bê bÕn nµo!

C¸CH PHôC LßNG NG¦êI

M×nh lµm ng­êi sang träng giµu cã, th× chí nªn kiªu x¹

M×nh lµ bËc th«ng minh tµi trÝ, th× chí nªn khinh ng¹o.

M×nh cã søc lùc kháe m¹nh, th× chí nªn ®Ì nÐn ng­êi.

M×nh ¨n nãi linh lo8.i, th× chí nªn dèi tr¸ ng­êi.

M×nh cßn kÐm th× ph¶i häc, ch­a biÕt th× ph¶i hái.

§èi víi lµng n­íc th× ph¶i gi÷ c¸i trËt tù trªn d­íi.

§èi víi ng­êi nhiÒu tuæi th× ph¶i gi÷ c¸i nghÜa con em.

§èi víi ng­êi b»ng vai th× ph¶i gi÷ c¸i nghÜa bÇu b¹n.

§èi víi lò trÎ th¬ th× ph¶i d¹y b¶o khoan dong.

Nh­ vËy th× ai còng yªu, ai còng kÝnh, kh«ng ai tranh giµnh víi m×nh. T©m ®Þa réng r·i thªnh thang nh­ trêi ®Êt, th× bao bäc ®­îc c¶ mu«n loµi.

(Hµn thi ngo¹i truyÖn)

GI¶I NGHÜA:

Kiªu xa: Lªn mÆt khinh ng­êi. Xa: Hoang phÝ v« ®é; khinh ng­êi rÎ cña.

Th«ng minh tµi trÝ: S¸ng suèt, giái kh«n.

Khinh ng¹o: RÎ róng coi th­êng.

Linh lîi: Kh«n ngoan lanh lÑ.

TrËt tù: Thø bËc trªn d­íi.

Khoan dong: Bao bäc tha thø.

Thªnh thang: Réng r·i ph¼ng phiu, kh«ng cã g× lµm v­íng lµm bîn c¶.

Hµn thi ngo¹i truyÖn: Bé s¸ch chÐp nh÷ng viÖc, nh÷ng c©u nãi ®êi x­a, d­íi mçi bµi cã chøng dÉn mÊy c©u th¬ cña Hµn Anh lµm. Hµn Anh ng­êi ®êi nhµ H¸n lµm b¸c sÜ ®êi vua V¨n §Õ lÊy nh÷ng ý trong th¬ cña ng­êi ta mµ lµm Néi Ngo¹i truyÖn, gäi lµ Hµn Thi, b©y giê chØ cßn Ngo¹i truyÖn mµ th«Þ

LêI BµN:

Muèn cho ng­êi ta t©m phôc, kh«ng ph¶i lÊy tiÒn tµi hay quyÒn thÕ mµ khiÕn ®­îc, tÊt ph¶i biÕt c¸ch c­ xö víi ng­êi cho ph¶i ®¹o th× míi ®­îc. Bµi nµy chÝnh tãm t¾t mÊy c©u vÒ c¸i ®¹o Êy. §o¹n trªn cèt ng¨n ngõa mÊy c¸i ¸c tÝnh th­êng kÎ h¬n ng­êi hay m¾c ph¶i. §o¹n d­íi nãi c¸c c¸ch ¨n ë víi mäi bËc ng­êi trong x· héi. Nãi tãm l¹i khiªm nh· kÝnh ¸i lµ mét ph­¬ng ph¸p rÊt hay ®Ó ë ®êi.

LßNG C¦¥NG TRùC

Th«i Tr÷ lµ quyÒn thÇn n­íc TÒ, ®Þnh giÕt vua Thanh C«ng, bÌn héi häp sÜ phu l¹i ¨n thÒ. Ai nÊy ®Òu sî h·i, r¨m r¾p v©ng lêi. Duy cã ¸n Tö nghiÔm nhiªn nh­ kh«ng, nhÊt quyÕt kh«ng chÞu thÒ.

Th«i Tr÷ b¶o ¸n Tö: "Ng­¬i nghe t¹ Ta lÊy ®­îc n­íc, th× ta cho mét nöa. Nh­îc b»ng kh«ng nghe, ta giÕt ngay lËp tøc".

Lóc Êy, bèn mÆt qu©n lÝnh hÇm hÇm nh÷ng sù ®­a g­¬m gi¸o ra ®©m chÐm ¸n Tö. ChÕt ®Õn n¬i, mµ ¸n Tö vÉn kh«ng biÕn s¾c mÆt, ung dung nãi r»ng: "LÊy lîi dø ng­êi ta, mµ b¶o ng­êi ta ph¶n béi qu©n th­îng lµ bÊt nh©n; lÊy binh khÝ hiÕp ng­êi ta, mµ lµm ng­êi ta mÊt chÝ khÝ lµ bÊt dòng. GiÕt th× giÕt, ta ®©y kh«ng theo viÖc cña nhµ ng­¬i lµm".

Th«i Tr÷ nghe nãi, kh«ng d¸m lµm g× ¸n Tö.

¸n Tö ®øng dËy, ung dung b­íc r¹

(T¶ truyÖn)

GI¶I NGHÜA:

C­¬ng trùc: Cøng r¾n, ngay th¼ng.

QuyÒn thÇn: Ng­êi bÇy t«i chiÕm hÕt c¶ quyÒn cña vua chóa.

TÒ: Mét n­íc ch­ hÇu lín, thêi Xu©n Thu ChiÕn quèc còng ë vµo ®Þa phËn tØnh S¬n §«ng b©y giê.

SÜ: Quan nhá.

Phu: Quan tä

¡n thÒ: GiÕt mét con vËt lÊy m¸u cóng uèng mµ thÒ ­íc víi nhau lµm mét viÖc g×.

Ph¶n béi qu©n th­îng: Tr¸o trë hai lßng ®èi víi bÒ trªn.

BÊt nh©n: MÊt hÕt lßng th­¬ng ng­êi.

BÊt dòng: Kh«ng cã can ®¶m khÝ ph¸ch.

T¶ truyÖn: S¸ch cña T¶ Kh­u Minh nhµ Chu lµm, kÓ nh÷ng sù tÝch vÒ lÞch sö thêi Xu©n Thô

LêI BµN:

C­êng quyÒn th­êng muèn ¸t c«ng lý, tuy vËy c«ng lý vÉn hay uèn ®­îc c­êng quyÒn. Th«i Tr÷ m¹nh biÕt bao nhiªu, mµ chØ mét c©u nãi cña ¸n Tö còng ®ñ lµm cho ph¶i lïi. ThÕ míi hay c¸i lßng ng­êi, c¸i lÏ ph¶i cã søc h¬n lµ l­ìi g­¬m ngän gi¸o. Nh÷ng ng­êi cã lßng trung nghÜa, c¸ tÝnh c­¬ng quyÕt nh­ ¸n Tö, cøng nh­ s¾t, ®á tùa son, dï nguy cÊp thÕ nµo còng kh«ng ®æi ®¹i tiÕt chÝnh lµ nh÷ng ng­êi gi÷ ®­îc c«ng lý ®Ó ®èi phã víi c­êng quyÒn.

TRI, TRUNG, DòNG

N­íc TrÇn bÞ n­íc Së ®¸nh, ph¸ tan mÊt cöa thµnh bªn T©þ Sau ng­êi Së b¾t d©n n­íc TrÇn ra tu bæ l¹i cöa thµnh Êy.

Mét h«m §øc Khæng Tö ®i xe qua ®Êy kh«ng cói ®Çu vµo miÕng gç tr­íc xÑ ThÇy Tö Cèng dõng c­¬ng l¹i hái: "Cø theo lÔ ®i xe qua chç ba ng­êi, th× ph¶i xuèng, qua chç hai ng­êi th× ph¶i cói ®Çu vµo miÕng gç tr­íc xe ®Ó tá lßng kÝnh träng. Nay qu©n, d©n n­íc TrÇn söa sang cöa thµnh biÕt bao nhiªu lµ ng­êi, thÕ mµ thÇy ®i qua, kh«ng cã lßng kÝnh träng, lµ cí lµm saá"

§øc Khæng Tö nãi: "N­íc mÊt, mµ kh«ng biÕt, lµ bÊt tri; biÕt mµ kh«ng lo liÖu lµ bÊt trung; lo liÖu mµ kh«ng liÒu chÕt lµ bÊt dòng. Sè ng­êi n­íc TrÇn tuy ®«ng, mµ ba ®iÒu Êy kh«ng biÕt ®­îc mét, th× b¶o ta ki'nh lµm sao ®­îc!"

(Hµn Phi Tö)

GI¶I NGHÜA:

TrÇn: Mét n­íc nhá thêi Xu©n Thu ë vµo ®Þa phËn Hµ Nam vµ An Huy b©y giê.

Së: Mét n­íc lín thêi Xu©n Thu ë vµo vïng Hå B¾c, Hå Nam b©y giê.

Tu bæ: Söa sang söa ch÷a l¹i.

BÊt tri: Ngu d¹i kh«ng biÕt ph¶i tr¸i.

BÊt trung: ChÓnh m¶ng, kh«ng hÕt lßng víi vua víi n­íc.

BÊt dòng: Kh«ng cã can ®¶m khÝ ph¸ch.

LêI BµN:

Cø theo cæ lÔ rÊt phiÒn (ba ng­êi xuèng xe) nh­ng §øc Khæng Tö vèn lµ ng­êi hay gi÷ lÔ, nªn thÇy Tö Cèng míi hái. §øc Khæng Tö ®¸p thÕ lµ ý h¼n quan d©n n­íc TrÇn bÊy giê ai nÊy ®Òu ra d¸ng vui vÎ, h×nh nh­ kh«ng cßn ai biÕt ®Õn n­íc lµ g×. NÕu qu¶ vËy th× cã ng­êi còng nh­ kh«ng, ngµi kh«ng kÝnh rÊt lµ ph¶i, v× r»ng: "Ngu d©n b¸ch v¹n vÞ chi v« d©n" nghÜa lµ nh©n d©n ngu d¹i th× tuy d©n sè nhiÒu ®Õn tr¨m v¹n, còng ®¸ng b¶o lµ kh«ng cã ng­êi d©n nµo.

BIÕT LÏ NG¦îC, XU¤I

ViÖc ®êi cã l¾m c¸i h×nh nh­ ng­îc, mµ thËt th× xu«i, cã l¾m c¸i h×nh nh­ xu«i, mµ thËt l¹i lµ ng­îc. Ai biÕt râ viÖc thËt ng­îc, xu«i thÕ nµo, ng­êi Êy míi lµ ng­êi tinh ®êi. Phµm c¸i g× ®· ®Õn cïng cùc th× tÊt nhiªn ph¶i quay trë l¹i: dµi qu¸ th× tÊt ph¶i ng¾n dÇn ®i; ng¾n qu¸ th× tÊt l¹i dµi dÇn r¹ §ã lµ c¸i lÏ tù nhiªn nh­ thÕ.

Vua Trang V­¬ng n­íc Kinh muèn ®¸nh n­íc TrÇn, sai ng­êi sang dß. Ng­êi Êy vÒ nãi: "N­íc TrÇn kh«ng nªn ®¸nh". Trang V­¬ng hái: "T¹i lµm saá" Ng­êi Êy th­a r»ng: "N­íc TrÇn thµnh cao, hµo s©u, kho tµng sóc tÝch nhiÒu."

TriÒu thÇn cã ng­êi Ninh Quèc nãi: "Nh­ thÕ th× n­íc TrÇn nªn ®¸nh l¾m. N­íc TrÇn vèn lµ n­íc nhá, mµ kho tµng sóc tÝch nhiÒu, th× ch¾c lµ thuÕ m¸ nÆng. ThuÕ m¸ nÆng th× tÊt d©n o¸n vu¹ Thµnh cao, hµo s©u th× phôc dÞch nhiÒu. Phôc dÞch nhiÒu th× tÊt d©n kiÖt søc. NÕu ta ®em qu©n sang ®¸nh, tÊt lÊy ®­îc TrÇn."

(L· ThÞ Xu©n Thu)

GI¶I NGHÜA:

Dµi qu¸ th×...: C©u nµy cã ý nãi ®Çy, v¬i, trßn, khuyÕt, dµi, ng¾n, th­êng hay ®¾p båi cho nhaô ThÝ dô nh­ ngµy h¹ chÝ lµ ngµy dµi nhÊt trong mét n¨m, th× nh÷ng ngµy sau h¹ chÝ tÊt cø mçi ngµy mét ng¾n dÇn l¹i; ngµy ®«ng chÝ lµ ngµy ng¾n nhÊt th× nh÷ng ngµy sau ngµy ®«ng chÝ l¹i dµi dÇn m·i r¹

Kinh: Còng lµ tªn n­íc Së.

TrÇn: Mét n­íc nhá thêi Xu©n Thu ë vµo ®Þa phËn Hµ Nam vµ An Huy b©y giê.

TriÒu thÇn: Quan t¹i triÒu.

Sóc tÝch: Chøa chÊt ®Ó dµnh.

Phôc dÞch: Lµm c¸c c«ng viÖc vua quan nh­ lµm ®­êng s¸, ®¾p thµnh lòy,...

LêI BµN:

Bµi nÇy cã hai ®o¹n. §o¹n trªn nãi c¸i lÏ ng­îc, xu«i, ®o¹n d­íi dÉn mét c©u thÝ dô. ë ®êi cã l¾m c¸i t­ëng lµ xu«i mµ thùc lµ ng­îc, cã l¾m c¸i cho lµ ng­îc mµ thùc lµ xu«Þ Ng­îc, xu«i ®iªn ®¶o rÊt lµ khã ph©n! ChØ cã ng­êi nµo kh«ng chÞu xÐt bÒ ngoµi, biÕt c¸i ®Çy, v¬i, trßn, khuyÕt, dµi, ng¾n ®¾p ®æi cho nhau lµ míi ®o¸n tróng ®­îc. Nh­ ng­êi sø ®©y, ®Õn tËn n¬i, m¾t tr«ng thÊy thÕ nµo chØ biÕt cã thÕ th«i, chí Ninh Quèc vÉn ë nhµ, lÊy c¸i lý mµ ®o¸n mµ biÕt râ ®­îc t×nh h×nh ë bªn trong thùc lµ ng­êi cao ®o¸n vËy.

TµI NGHÒ CON LõA

§Êt KiÒm x­a nay vèn kh«ng cã lõa. Cã ng­êi hiÕu sù, t¶i mét Ýt lõa ®Õn ®Êy nu«Þ

Lõa th¶ ë d­íi ch©n nói. Buæi ®Çu, hæ trong nói ra, tr«ng thÊy lõa cao lín, lùc l­ìng, t­ëng lµ loµi thÇn vËt míi gi¸ng sinh. L¹i thÊy lõa kªu to hæ sî qu¸, cong ®u«i ch¹y. DÇn dÇn vÒ sau, hæ nghe quen tiÕng thÊy lóc nµo lõa kªu còng thÕ, lÊy lµm khinh th­êng. Mét h«m, hæ thö vên, nh¶y x«ng vµo ®Çu lõa. Lõa giËn qu¸, gi¬ ch©n ®¸, ®¸ ®i ®¸ l¹i quanh quÈn chØ cã thÕ mµ th«Þ Hæ thÊy vËy, mõng, bông b¶o d¹ r»ng: "Tµi nghÖ con lõa ra chØ cã thÕ mµ th«i!" Råi hæ gÇm thÐt, chåm lªn vå lõa, cÊu lõa, c¾n lõa, ¨n thÞt lõa, ®o¹n råi ®Þ

(LiÔu T«n Nguyªn)

GI¶I NGHÜA:

KiÒm: N­íc Së thêi ChiÕn Quèc, tøc lµ huyÖn Nguyªn L¨ng, tØnh Hå Nam b©y giê.

HiÕu sù: Hay bµy viÖc sinh viÖc.

ThÇn vËt: Loµi vËt qu¸i l¹.

Gi¸ng sinh: ë trªn trêi míi sinh xuèng câi trÇn.

LiÔu T«n Nguyªn: Tªn tù lµ Tö HËu, tinh lanh tuyÖt ®êi, v¨n ch­¬ng næi tiÕng, ®ç TiÕn sÜ lµm quan Thø Sö, lµ mét bËc danh nh©n ®êi nhµ §­êng

LêI BµN:

Bµi nÇy cã ý nãi: ë ®êi cã l¾m ng­êi, l¾m sù, lóc míi biÕt cho lµ l¹, th× cßn ­a, cßn sî; ®Õn lóc ®· biÕt râ råi th× l¹i khinh th­êng, ch¼ng coi vµo ®©u n÷a. Nh¸c tr«ng ngì t­îng t« vµng, nh×n ra míi biÕt chÉu chµng ngµy m­¹ Nh­ng bµi nÇy l¹i cã ý chª ng­êi khê d¹i kh«ng biÕt gi÷ th©n cho kÝn ®¸o, ®Ó ®Õn nçi ng­êi ta dßm ®­îc t©m thuËt cña m×nh mµ lµm h¹i m×nh, nh­ con lõa bÞ hæ h¹i vËy. Nh÷ng nhµ lµm v¨n b©y giê vÉn th­êng hay dïng hai ch÷ "kiÒm l«" (lõa ®Êt KiÒm) ®Ó chØ nh÷ng ng­êi tµi nghÒ kÐm cái, kh«ng cã g× l¹.

§¸NH §µN

Vua n­íc TÒ thÝch nghe s¸o. Cã kÎ muèn cÇu chót c«ng danh, ®em ®µn ®Õn ®øng tr­íc cöa nhµ vua mµ ®¸nh. §¸nh lu«n ba n¨m, nhµ vua kh«ng hái tíi. Anh giËn l¾m, g¾t vµ nãi r»ng: "Ta ®¸nh ®µn ®Õn c¶ quØ thÇn còng ph¶i say mª, thÕ mµ nhµ vua kh«ng biÕt cho ta!"

Cã ng­êi nghe nãi, c­êi mØa, b¶o r»ng: "Vua thÝch nghe s¸o mµ b¸c ®¸nh ®µn, cho dï ®µn b¸c hay ®Õn ®©u, nh­ng vua kh«ng thÝch th× lµm thÕ nµo ®­îc? ThÕ lµ b¸c chØ giái ngãn ®µn, chí kh«ng khÐo cÇu danh ë n­íc TÒ nÇy vËy!"

GI¶I NGHÜA:

TÒ: Mét n­íc ch­ hÇu lín, thêi Xu©n Thu ChiÕn quèc còng ë vµo ®Þa phËn tØnh S¬n §«ng b©y giê.

C«ng danh: C«ng lµ khã nhäc mµ ®­îc viÖc; danh: lµ tiÕng t¨m; c«ng danh lµ ®em sù khã nhäc ra ®Ó ®­îc danh gi¸.

MØa: Cã ý bíi mãc ®Õn chç sai lÇm, kh«ng hay cña ng­êi t¹

LêI BµN:

§em ®µn ra ®¸nh cho ng­êi thÝch nghe s¸o, mµ cÇu cho ng­êi ta ­a m×nh th× ch¼ng lµ khê vông l¾m ­! Cho nªn m×nh tuy cã tµi, muèn thi thè c¸i tµi, th× ph¶i dß tr­íc xem ng­êi dïng m×nh cã ­a c¸i tµi Êy kh«ng. B»ng kh«ng mµ m×nh còng cø ph« tµi, th× ch¼ng nh÷ng viÖc muèn cÇu kh«ng ®­îc, mµ l¹i ®Ó thiªn h¹ ng­êi ta chª c­êi n÷a.

1-2-3-4-5-6-7