Trang v¨n häc - trang kÕ tiÕp

1-2-3-4-5-6-7

T¡NG S¢M GIÕT NG¦êI

¤ng T¨ng S©m ë ®Êt PhÞ ë ®Êy cã kÎ trïng danh víi «ng giÕt chÕt ng­êi.

Mét ng­êi hít h·i ch¹y ®Õn b¸o mÑ «ng T¨ng S©m r»ng: "T¨ng S©m giÕt ng­êi". Bµ mÑ nãi: "Ch¼ng khi nµo con ta l¹i giÕt ng­êi". Råi bµ ®iÒm nhiªn ngåi dÖt cöi.

Mét lóc l¹i cã ng­êi ®Õn b¶o: "T¨ng S©m giÕt ng­êi". Bµ mÑ kh«ng nãi g×, cø ®iÒm nhiªn ngåi dÖt cöi.

Mét lóc n÷a l¹i cã ng­êi ®Õn b¶o: "T¨ng S©m giÕt ng­êi". Bµ mÑ sî cuèng, qu¨ng thoi, trÌo qua t­êng ch¹y trèn.

(Quèc S¸ch)

GI¶I NGHÜA:

T¨ng S©m: Ng­êi thêi Xu©n Thu, tÝnh chÊt ch©n thËt vµ cã hiÕu, häc trß ®øc Khæng Tö vµ mau truyÒn ®­îc ®¹o cña ngµi.

Trïng danh: Cïng gièng tªn nhaô

§iÒm nhiªn: BiÕt mµ cø im lÆng nh­ kh«ng.

LêI BµN:

T¨ng S©m vèn lµ ng­êi hiÒn hËu, hiÕu th¶o, bµ mÑ vèn lµ ng­êi trung tÝn, mét bông tin con. Thèt nhiªn cã kÎ b¶o: "T¨ng S©m giÕt ng­êi". Bµ mÑ kh«ng tin, vµ ng­êi thø hai b¶o, cßn ch­a tin; ®Õn ng­êi thø ba b¶o, th× cuèng cuång ch¹y trèn. Nh­ thÕ míi hay c¸i d­ luËn cña thiªn h¹ rÊt lµ m¹nh. Mét viÖc, dï cho sai lÇm ®Õn m­êi m­¬i, nhiÒu ng­êi ®· cã cïng mét nghÞ luËn ®Òu nh­ thÕ c¶, th× còng dÔ khiÕn ng­êi ta nghi nghi hoÆc hoÆc råi ®em bông tin mµ cho lµ ph¶i, nom ®Øa hãa ra con r­¬i, trong con chã thµnh con cõu. §Õn nh­ gi÷a chî, lµm g× cã cäp! ThÕ mµ mét ng­êi, hai ng­êi, ®Õn ba ng­êi nãi cã cäp, thiªn h¹ còng tin cã cäp thËt n÷a lµ! Nh÷ng bËc ra ®­îc ngoµi vßng d­ luËn, gi÷ v÷ng ®­îc bông nh­ c©y gi÷a rõng, nh­ kiÒng ba ch©n rÊt lµ hiÕm, nh­ng cã thÕ ®­îc míi caä Mét ch©n lý cã chøng minh râ rµng, m­êi phÇn ch¾c ch¾n, th× míi nªn c«ng nhËn.

B¸N MéC B¸N GI¸O

Cã ng­êi n­íc Së lµm nghÒ b¸n méc, võa b¸n gi¸o.

Ai hái mua méc, th× anh ta khoe r»ng: "Méc nÇy thËt ch¾c, kh«ng g× ®©m thñng."

Ai hái mua gi¸o, th× anh ta khoe r»ng: "Gi¸o nÇy thËt s¾c, g× ®©m còng thñng."

Cã ng­êi nghe nãi, hái r»ng: "ThÕ b©y giê lÊy gi¸o cña b¸c ®©m vµo méc cña b¸c, th× thÕ nµo?"

Anh ta kh«ng ®¸p ra lµm sao ®­îc.

(Hµn Phi Tö)

GI¶I NGHÜA:

Së: Mét n­íc lín thêi Xu©n Thu ë vµo vïng Hå B¾c, Hå Nam b©y giê.

Méc: §å binh khÝ b»ng gç, h×nh bÇu dôc ®Ó ®ì khi mòi nhän ®©m xØa. C¸i khiªn th× ®an b»ng m©y vµ h×nh trßn.

Gi¸o: §å binh khÝ, ®Çu nhän, c¸n dµi, dïng ®Ó ®©m.

LêI BµN:

¤i! mét c¸i ch¾c, ®©m kh«ng thñng, víi mét c¸i s¾c, ®©m g× còng thñng, hai c¸i ph¶n ®èi h¼n nhau th× cïng ®i víi nhau sao ®­îc! ThÕ mµ ng­êi n­íc Së d¸m khoe méc, l¹i khoe gi¸o lu«n ngay mét lóc. Ch¼ng qua lµ chØ v× mèi lîi mµ thµnh ra nèi dèi. Nh­ng c¸i trß nãi dèi hay cïng, khi ng­êi ta hái ®Õn lÏ, lµ kh«ng ®èi ®¸p lµm sao ®­îc n÷a. Cã kh¸c g× kÎ ®em t­îng gç ra chî b¸n, khoe r»ng: "Ai mua t­îng vÒ nhµ, th× ®­îc giµu sang." §Õn lóc cã ng­êi bÎ: "ThÕ sao b¸c kh«ng ®Ó ë nhµ cho ®­îc giµu sang, l¹i mang ra chî b¸n lµm g×?" th× t¾c khÈu mµ ®µnh v¸c t­îng vÒ.

NGäC ë TRONG §¸

Mét ng­êi thî ngäc qua hµng thî ®¸, vµo xem c¸c thø ®¸, thÊy mét t¶ng trong cã ngäc, mua vÒ, ®Ïo ra qu¶ nhiªn ®­îc ngäc. Ngäc Êy tr¾ng nuèt vµ cã g©n ®á, quý gi¸ v« cïng. Ng­êi thî ngäc nhê ®ã mµ giµu cã.

Thî ®¸ thÊy thÕ, lÊy lµm thÝch l¾m, còng muèn b¾t ch­íc. Anh ta nghÜ bông: "§¸ nµo trong còng cã ngäc". Råi ë nhµ cã bao nhiªu thø ®¸, ®em c¶ ra ®Ëp ®Ó t×m ngäc. Kh«ng nh÷ng kh«ng thÊy ngäc, mµ c¸c ®¸ vì tan ch¼ng dïng ®­îc viÖc g× n÷a.

Anh ta võa mÊt cña, võa lç vèn, cïng quÉn khæ së, ch¼ng bao l©u råi chÕt.

GI¶I NGHÜA:

Cïng quÉn: Tóng bÇn qu¸ kh«ng ®ñ ¨n tiªô

LêI BµN:

Ngäc ch¼ng qua lµ mét thø ®¸ ®Ñp, ®¸ quý lÉn víi ®¸ th­êng mµ th«Þ Nh­ng ph¶i cã con m¾t tinh xem ngäc míi nhËn ra vµ t×m ®­îc ngäc ë trong ®¸. Ng­êi thî ngäc biÕt ngäc nªn tr«ng qua ®ñ biÕt ®¸ nµo cã ngäc, chí ng­êi thî ®¸ chØ biÕt ®¸, l¹i muèn t×m ngäc, ch¼ng nh÷ng kh«ng t×m thÊy ngäc mµ l¹i cßn h¹i c¶ bao nhiªu ®¸ cña m×nh n÷a! ¤i! thùc lµ x«i háng báng kh«ng! tham th× th©m! C¸i thãi tham kh«ng ph¶i ®­êng nã vÉn h¹i con ng­êi nh­ thÕ! Cho nªn ng­êi trÝ gi¶ ph¶i cã kiÕn thøc râ ®Ých x¸c råi míi chÞu lµm.

B¾T CH¦íC NH¡N MÆT

N­íc ViÖt cã nµng T©y Thi næi tiÕng ®Ñp mét thêi. Nµng cã chøng ®au bông, mµ khi nµo ®au «m bông nh¨n mÆt, th× l¹i cµng ®Ñp l¾m.

Cã ng­êi ®µn bµ ë cïng lµng thÊy mÆt nh¨n mµ ®Ñp, muèn b¾t ch­íc, vÒ nhµ còng «m bông mµ nh¨n mÆt. Ng­êi lµng tr«ng thÊy, t­ëng lµ ma quû; nhµ giµu th× ®ãng cöa chÆt kh«ng d¸m ra, nhµ nghÌo th× bång bÕ vî con mµ ch¹y trèn.

(Trang Tö)

GI¶I NGHÜA:

T©y Thi hoÆc cßn gäi lµ T©y Tö: Ng­êi con g¸i n­íc ViÖt ë th«n Tr÷ La, lµm nghÒ dÖt v¶i, cha th× b¸n cñi. Nµng næi tiÕng ®Ñp, sau vua n­íc ViÖt lµ C©u TiÔn v× thua n­íc Ng« ®em nµng hiÕn cho vua Ng« lµ Phï SaÞ

Trang Tö: S¸ch cña Trang Chu so¹n ®Õn ®êi §­êng gäi lµ Nam Hoa Ch©n kinh. Trang Tö, häc ®¹o L·o tö, sau ng­êi ta vÉn x­ng L·o tö víi Trang tö lµ tæ cña §¹o gi¹

LêI BµN:

ChØ biÕt nh¨n mÆt lµ ®Ñp. Kh«ng biÕt nÐt mÆt ph¶i thÕ nµo th× nh¨n míi ®Ñp. Thùc lµ ®¸ng tiÕc! KÎ quªn phËn m×nh, chØ muèn b¾t ch­íc ng­êi th× cã kh¸c g× ng­êi xÊu muèn b¾t ch­íc nµng T©y Thi nãi trong truyÖn nµy kh«ng? ¤i! b¾t ch­íc lµ mét c¸i hay, nh­ng nÕu kh«ng chÞu suy nghÜ cø nh¾m m¾t b¾t ch­íc liÒu nh­ con lõa thæi s¸o, con nh¸i muèn to b»ng con bß, th× chØ lµm trß c­êi cho thiªn h¹, ch¼ng nh÷ng kh«ng ®­îc lîi g× mµ l¹i thiÖt ®Õn b¶n th©n.

C¸I §¦îC C¸I MÊT CñA NG¦êI LµM QUAN

Khæng MiÖt lµ ch¸u ®øc Khæng Tö. BËt Tö TiÖn lµ häc trß ®øc Khæng Tö, hai ng­êi cïng lµm quan mét thêi.

§øc Khæng Tö qua ch¬i Khæng MiÖt, hái r»ng: "Tõ khi ng­¬i ra lµm quan ®­îc nh÷ng ®iÒu g×, mÊt nh÷ng ®iÒu g×?"

Khæng MiÖt th­a: "Tõ khi t«i ra lµm quan ch­a ®­îc ®iÒu g×, mµ ®· mÊt ba ®iÒu: viÖc quan bËn, kh«ng cßn thêi giê häc tËp, v× thÕ mµ häc vÊn kh«ng tÊn tíi; bæng léc Ýt, kh«ng ®ñ chu cÊp cho hä hµng, v× thÕ mµ hä hµng kh«ng th©n thiÕt; c«ng viÖc nhiÒu kh«ng thÓ ®i th¨m ng­êi ®au, viÕng ng­êi chÕt, v× thÕ mµ ¨n ë víi bÇu b¹n kh«ng ®­îc trän vÑn".

§øc Khæng Tö nghe nãi kh«ng b»ng lßng.

Sau ngµi ®Õn ch¬i BËt Tö TiÖn, l¹i hái nh­ hái Khæng MiÖt.

BËt Tö TiÖn th­a: "Tõ khi t«i ra lµm quan, ch­a mÊt ®iÒu g×, mµ ®· ®­îc ba ®iÒu: Nh÷ng ®iÒu tr­íc häc nay ®em ra thùc hµnh v× thÕ mµ häc cµng râ; bæng léc dï b¹c, còng cã thÓ chu cÊp Ýt nhiÒu cho hä hµng, v× thÕ mµ hä hµng cµng gÇn; viÖc quan tuy bËn, song còng bít ®­îc Ýt thêi giê ®i th¨m ng­êi ®au, viÕng ng­êi chÕt, v× thÕ mµ bÇu b¹n cµng th©n".

§øc Khæng Tö nghe nãi khen r»ng: "Tö TiÖn thùc lµ ng­êi qu©n tö".

(Gia Ng÷)

GI¶I NGHÜA:

Chu cÊp: Chu - gióp, cÊp - cho, gióp ®ì cho ng­êi ta nh÷ng c¸i mµ ng­êi cÇn ®Õn.

Th©n thiÕt: GÇn gòi n¨ng ®i l¹i.

Thùc hµnh: §em ra lµm thËt sù.

B¹c: Máng, ®æi l¹i víi hËu, ®©y lµ Ýt ái.

LêI BµN:

Hai ®o¹n nÇy bµy ra hai c¸i c¶nh ph¶n ®èi l¹i h¼n víi nhaô Còng lµ lµm quan, mµ mét ®µng "mÊt" mét ®µng "®uîc" kh¸c nhau ch¼ng qua lµ chØ do tù m×nh c¶, chí kh«ng ph¶i nghÒ lµm quan bã buéc m×nh ph¶i nh­ thÕ. §øc Khæng Tö khen ng­êi "®­îc" lµ qu©n tö, th× tÊt bØ ng­êi "mÊt" lµ tiÓu nh©n. ¤i! lµm quan tuy lµ bËn viÖc, tuy lµ Ýt l­¬ng, tuy lµ hÑp thêi giê, mµ vÉn häc hµnh cho réng thªm trÝ thøc mµ vÉn chu cÊp ®­îc c¶ cho bµ con, mµ vÉn ©n cÇn c¶ víi chóng b¹n, th× còng ®¸ng phôc lµ «ng quan qu©n tö thËt.

CAN VUA Bá R¦îU

Vua C¶nh C«ng n­íc TÒ hay uèng r­îu, cã bËn say lu«n mÊy ®ªm ngµy, xao l·ng c¶ viÖc n­íc, HuyÒn Ch­¬ng can, nãi: "Nhµ vua uèng r­îu say s­a nh­ thÕ, h¹ thÇn xin can, nhµ vua kh«ng nghe, h¹ thÇn xin tù tËn."

Ngay lóc Êy ¸n Tö vµo yÕt kiÕn vu¹ Vua b¶o: "HuyÒn Ch­¬ng can ta bá r­îu, kh«ng th× y tù tËn. NÕu ta mµ nghe, th× ta hãa ra non, nÕu ta kh«ng nghe, lì HuyÒn Ch­¬ng chÕt th× còng ®¸ng tiÕc."

¸n Tö nãi: "May l¾m! may mµ HuyÒn Ch­¬ng gÆp ®­îc nhµ vua, chí nh­ vua KiÖt, vua Trô, th× chÕt mÊt råi, cßn ®©u sèng ®­îc ®Õn b©y giê n÷a!"

C¶nh C«ng nghe nãi, tØnh ngé, tù h«m ®ã chõa r­îu.

(¸n Tö Xu©n Thu)

GI¶I NGHÜA:

TÒ: Mét n­íc ch­ hÇu lín, thêi Xu©n thu ChiÕn quèc ë vµo ®Þa phËn tØnh S¬n §«ng b©y giê.

H¹ thÇn: H¹: d­íi, thÇn: bÇy t«Þ TiÕng bÇy t«i x­ng víi vu¹

Tù tËn: Tù m×nh lµm cho m×nh chÕt.

YÕt kiÕn: Vµo hÇu.

KiÖt, Trô: Hai vua tµn b¹o, ®éc ¸c say mª töu s¾c, bá c¶ chÝnh sù ®Õn nçi mÊt n­íc.

TØnh ngé: §ang say mª viÖc g× mµ biÕt hèi l¹i.

¸n Tö Xu©n Thu: Bé s¸ch ghi chÐp nh÷ng c«ng viÖc cïng lêi nãi cña ¸n Tö. ¸n Tö tøc ¸n Anh, tªn tù lµ B×nh Träng, ng­êi n­íc TÒ thêi Xu©n Thu, lµm t­íng ba ®êi vua Linh C«ng, Trang C«ng, C¶nh C«ng, cã tÝnh cÇn kiÖm, mét bông trung thµnh næi tiÕng thêi bÊy giê.

LêI BµN:

TÝnh thÝch uèng r­îu, nghe ng­êi ta can mµ chõa ®­îc nh­ C¶nh C«ng, lµ «ng vua hiÒn; thÊy vua say s­a, xao l·ng chÝnh sù liÒu th©n mµ can vua nh­ HuyÒn Ch­¬ng lµ bÇy t«i trung. §Õn nh­ ¸n Tö võa lµ trung trùc, l¹i võa cã tµi phïng gi¸n. Còng lµ can ng¨n mµ kh«ng nãi th¼ng, cïng bøc b¸ch qu¸ lµm cho ng­êi cã tËt hæ thÑn kh«ng muèn nghe, nh­ng gîi c¸i lßng tù phô cña ng­êi, uyÓn chuyÓn ®­îc bông ng­êi khiÕn cho ph¶i tØnh ngé mµ chõa ®i ngay th× míi lµ giái.

KHÐO CAN §¦îC VUA

Vua C¶nh C«ng n­íc TÒ cã con ngùa quý, giao cho mét ng­êi ch¨n nu«Þ Con ngùa tù nhiªn mét h«m l¨n ra chÕt. Vua giËn l¾m, cho lµ giÕt ngùa, sai ngay qu©n cÇm dao ®Ó phanh th©y ng­êi nu«i ngùa. ¸n Tö ®ang ngåi chÇu, thÊy thÕ, ng¨n l¹i, hái vua r»ng: "Vua Nghiªu vua ThuÊn x­a phanh ng­êi th× b¾t ®Çu tõ ®©u tr­íc?"

C¶nh C«ng ng¬ ng¸c nh×n nãi: "Th«i h·y bu«ng ra, ®em giam xuèng ngôc ®Ó råi trÞ téi."

¸n Tö nãi: "Tªn ph¹m nµy ch­a biÕt râ téi g× mµ ph¶i chÞu chÕt, th× vÉn t­ëng lµ oan. T«i xin v× vua kÓ râ téi nã, råi h·y h¹ ngôc."

Vua nãi: "Ph¶i".

¸n Tö bÌn kÓ téi r»ng: "Nhµ ng­¬i cã ba téi ®¸ng chÕt. Vua sai nu«i ngùa mµ ®Ó ngùa chÕt, lµ mét téi ®¸ng chÕt. L¹i ®Ó chÕt con ngùa rÊt quý cña vua, lµ hai téi ®¸ng chÕt. §Ó vua mang tiÕng, v× mét con ngùa mµ giÕt mét m¹ng ng­êi, lµm cho tr¨m hä nghe thÊy ai còng o¸n vua, c¸c n­íc nghe thÊy ai còng khinh vua, ng­¬i lµm chÕt mét con ngùa mµ ®Ó ®Õn nçi d©n gian ®em lßng o¸n giËn, n­íc ngoµi cã bông dßm dá, lµ ba téi ®¸ng chÕt, ng­¬i ®· biÕt ch­¶ B©y giê h·y t¹m giam ng­¬i vµo ngôc...

C¶nh C«ng nghe nãi ngËm ngïi than r»ng: "Th«i, tha cho nã! Th«i, tha cho nã! kÎo ®Ó ta mang tiÕng bÊt nh©n."

(¸n Tö Xu©n Thu)

GI¶I NGHÜA:

TÒ: Mét n­íc ch­ hÇu lín, thêi Xu©n thu ChiÕn quèc ë vµo ®Þa phËn tØnh S¬n §«ng b©y giê.

Phanh th©y: Mæ ng­êi, rãc x­¬ng, lÊy thÞt.

Vua Nghiªu vua ThuÊn x­a ...: C©u nÇy hái thÕ lµ cã ý lµm cho C¶nh C«ng kh«ng cã lèi mµ tr¶ lêi. §êi Nghiªu, ThuÊn ch­a cã téi phanh th©þ

Th«i h·y bu«ng ra: Cø theo nh­ s¸ch ¸n Tö Xu©n thu th× lµ "Tßng qu¶ nh©n thñy" (khëi tù ta ra) theo Hµn Thi Ngo¹i chuyÖn th× l¹i lµ Tóng chi (bu«ng ra). §©y dÞch lµ bu«ng ra ®Ó ¨n nghÜa víi c©u trªn.

H¹ ngôc: §êi x­a bao nhiªu ®· h¹ ngôc tèi lµ ph¶i xö tö c¶.

Tr¨m hä: ChØ nh©n d©n trong n­íc.

Dßm dá: NgÊp nghÐ xem ng­êi ta hë c¬ th× lµm h¹i.

¸n Tö Xu©n Thu: Bé s¸ch ghi chÐp nh÷ng c«ng viÖc cïng lêi nãi cña ¸n Tö. ¸n Tö tøc ¸n Anh, tªn tù lµ B×nh Träng, ng­êi n­íc TÒ thêi Xu©n Thu, lµm t­íng ba ®êi vua Linh C«ng, Trang C«ng, C¶nh C«ng, cã tÝnh cÇn kiÖm, mét bông trung thµnh næi tiÕng thêi bÊy giê.

LêI BµN:

Vua C¶n C«ng thÊy con ngùa yªu cña m×nh chÕt, mµ b¾t phanh th©y kÎ nu«i ngùa lµ ®ang c¬n tøc giËn, kh«ng cßn biÕt nghÜa lý, ph¸p luËt lµ g× n÷a. ThÕ mµ ¸n Tö can ng¨n ®­îc lµ v× tuy gäi chiÒu lßng, kÓ téi ng­êi nu«i ngùa, mµ kú thùc l¹i gîi ®Õn c¸i lßng nh©n ¸i cña C¶nh C«ng lµm cho C¶nh C«ng ph¶i tØnh ngé vµ biÕt hèi. Giái thay! MÊy lêi nãi dÞu dµng, th¶nh th¬i mµ c¶m hãa ®­îc qu©n v­¬ng.

CHÕT Mµ CßN R¡N §¦îC VUA

Cõ B¸ Ngäc lµ ng­êi hiÒn mµ vua Linh C«ng n­íc VÖ kh«ng dïng. Di Tö Hµ lµ ng­êi dë mµ vua l¹i dïng.

Sö Ng­ thÊy thÕ, ®· r¨n nhiÒu lÇn, mµ vua kh«ng nghÑ Lóc «ng cã bÖnh,sa('p mÊt, dÆn con r»ng: "Ta lµm quan t¹i triÒu n­íc VÖ, kh«ng hay tiÕn ®­îc Cõ B¸ Ngäc, tho¸i ®­îc Di Tö Hµ thÕ lµ bÇy t«i kh«ng khuyªn r¨n næi vua, th× khi ta nh¾m m¾t, kh«ng ®­îc lµm ®ñ lÔ. Cø ®Ó th©y ta d­íi cöa sæ, thÕ lµ xong viÖc cho t¹"

Lóc «ng mÊt, ng­êi con cø lµm theo lêi dÆn. Vua Linh C«ng ®Õn viÕng thÊy vËy, lÊy lµm ng¹c nhiªn. Ng­êi con ®em lêi di chóc cña cha t©u l¹i. Vua thÊt s¾c nãi r»ng: "Êy lµ c¸i téi cña qu¶ nh©n!"

Råi sai ng­êi ®em x¸c «ng Sö Ng­ vµo nhµ, b¾t kh©m liÖm vµ mai t¸ng cho ®ñ lÔ.

Sau qu¶ nhiªn vua Linh C«ng dïng Cõ B¸ Ngäc mµ b·i Di Tö Hµ.

§øc Khæng Tö nghe truyÖn Êy, nãi: "§êi cæ nh÷ng gi¸n quan ®Õn lóc chÕt lµ hÕt c¶ mäi viÖc, ch­a cã ai ®­îc nh­ Sö Ng­ chÕt råi mµ cßn dïng x¸c ®Ó can vua lµm cho vua ph¶i c¶m ®éng mµ nghe m×nh. ThÕ ch¼ng lµ trung trùc l¾m ­!"

(Gia ng÷)

GI¶I NGHÜA:

TiÕn: Cö lªn lµm mét chøc g×.

Tho¸i: Trõ bá ®Þ

Ng¹c nhiªn: Ng¬ ng¸c kinh h·i kh«ng râ ®Çu ®u«i thÕ nµo.

Di chóc: Lêi lóc chÕt dÆn l¹i.

ThÊt s¾c: MÆt tù d­ng t¸i ®Þ

Kh©m liÖm: Kh©m: ®å bæ khuyÕt xÕp trªn, d­íi bèn bªn th©y ng­êi trong ¸o quÇn cho chÆt; liÖm: v¶i hay lôa ®Ó bã th©y ng­êi chÕt.

Mai t¸ng: Ch«n, ®¾p thµnh må.

Gi¸n quan: Chøc quan chñ viÖc c¶n ng¨n vua mµ ®µn hÆc c¸c quan khi cã lÇm lçi.

Trung trùc: Trung: hÕt lßng; trùc: ngay th¼ng.

LêI BµN:

§êi qu©n chñ chuyªn chÕ, ph¶i cã nh÷ng chøc gi¸n quan th× míi cã ng­êi chÕ h¹n ®­îc quyÒn vua, can vua bá ®iÒu x»ng, khuyªn vua lµm ®iÒu haþ NÕu can khuyªn vua kh«ng ®­îc th× ch¼ng lµ kh«ng lµm hÕt c¸i chøc tr¸ch rÊt träng cña gi¸n quan ö Nh­ng mét ®µng vua cø nhÊt ®Þnh kh«ng nghe, mét ®µng m×nh cè søc can m·i ®Õn lóc chÕt ch­a th«i, cßn lÊy x¸c can n÷a, th× thùc lµ ®¸ng khen c¸i t©m chÝ s©u xa bÒn chÆt Êy! Xem chuyÖn Sö Ng­ l¹i nhí ®Õn chuyÖn b¸c sÜ Bergonie' suèi ®êi hÕt lßng víi khoa häc, lóc chÕt, còng hiÕn x¸c cho ng­êi ta mæ xÎ ®Ó nghiªn cøu vÒ y häc. Nh­ thÕ míi thùc lµ nh÷ng g­¬ng s¸ng tËn t©m víi chøc vô ®Ó cho thiªn h¹ soi chung.

Y£U N£N TèT, GHÐT N£N XÊU

Tr­íc, vua n­íc VÖ rÊt yªu Di Tö Hµ. C¸i phÐp n­íc VÖ, ai ®i trém xe cña vua, th× ph¶i téi chÆt ch©n. MÑ Di Tö Hµ ®au nÆng. §ªm khuya cã ng­êi ®Õn gäi, Di Tö Hµ véi vµng lÊy xe vua ra ®Þ Vua nghe thÊy, khen r»ng: "Cã hiÕu thËt! V× hÕt lßng víi mÑ, mµ quªn c¶ téi chÆt ch©n".

L¹i mét h«m, Di Tö Hµ, theo vua ®i ch¬i ë ngoµi v­ên, ®ang ¨n qu¶ ®µo thÊy ngät cßn mét nöa, ®­a cho vua ¨n. Vua nãi: "Yªu ta thËt! Cña ®ang ngon miÖng mµ biÕt ®Ó nh­êng ta".

VÒ sau, vua kh«ng cã lßng yªu Di Tö Hµ nh­ tr­íc n÷a. Mét h«m ph¹m lçi, vua giËn nãi r»ng: "Di Tö Hµ tr­íc d¸m thiÖn tiÖn lÊy xe cña ta ®Þ L¹i mét bËn d¸m cho ta ¨n qu¶ ®µo thõa. Thùc mang t«i víi ta ®· l©u ngµy, nãi xong b¾t ®em trÞ téi. ¤i! Di Tö Hµ ¨n ë víi vua tr­íc sau còng nh­ vËy, thÕ mµ tr­íc vua khen, sau vua b¾t téi, lµ chç t¹i khi yªu khi ghÐt kh¸c nhau mµ th«Þ Lóc ®­îc vua yªu, chÝnh ®¸ng téi th× l¹i hãa c«ng thÇn; lóc ph¶i vua ghÐt, chÝnh kh«ng ®¸ng téi th× l¹i hãa ra s¬ cho nªn ng­êi muèn can ng¨n, ®µm luËn víi vua ®iÒu g×, th× tr­íc ph¶i xem xÐt c¸i lßng vua yªu hay vua ghÐt tÝnh thÕ nµo råi h·y nãi.

(Hµn Phi Tö)

GI¶I NGHÜA:

Di Tö Hµ: Ng­êi thêi Xu©n Thu, lµm quan ®¹i phu n­íc VÖ.

ChÆt ch©n: Mét thø h×nh trong n¨m h¹ng träng h×nh ®êi cæ.

ThiÖn tiÖn: ChÝnh m×nh kh«ng ®­îc lµm nh­ vËy mµ cø lµm liÒu.

TrÞ téi: §em luËt h×nh ra mµ trõng trÞ kÎ ph¹m phÐp.

Th©n: GÇn, ®»m th¾m, quý hãa.

S¬: Xa, h÷ng hê, ghÐt bá.

§µm luËn: Nãi n¨ng, bµn b¹c.

LêI BµN:

Sù yªu, ghÐt th­êng lµm cho ng­êi ta mê ®i kh«ng râ h¼n ®­îc c¸i gi¸ trÞ cña ng­êi ®­îc yªu hay bÞ ghÐt ra thÕ nµo. Kh«ng nãi g× yªu ng­êi nµy, ghÐt ng­êi nä, còng chØ lµ mét ng­êi Êy, lóc yªu cho ra thÕ nµy, lóc ghÐt cho ra thÕ ki¹ C¸i thãi th­êng: yªu th× nªn tèt, ghÐt th× nªn xÊu, khen chanh th× chanh ngät, chª hång th× hång chu¹ Trong bông ®· thÕ, th× c­ xö ch¾c còng theo nh­ thÕ, lóc yªu hËu bao nhiªu, th× ®Õn lóc ghÐt l¹i b¹c bÊy nhiªu, yªu nhau cau b¶y bæ ba, ghÐt nhau cau b¶y bæ ra lµm m­êi. L¹i ch¼ng nh÷ng yªu ghÐt riªng mét ng­êi Êy, th­êng yªu ghÐt ®Õn c¶ nh÷ng sù hay nh÷ng ng­êi cã can thiÖp ®Õn ng­êi Êy, yªu nhau yªu c¶ t«ng chi, ghÐt nhau ghÐt c¶ ®­êng ®i lèi vÒ. Sù yªu, ghÐt lµm cho ta thiªn vµ nhÈm nh­ thÕ, cho nªn ta muèn cho c«ng b×nh, khi yªu khi ghÐt ph¶i nªn râ c¸i gi¸ trÞ cña ng­êi ®­îc yªu hay bÞ ghÐt, biÕt chç ph¶i còng ph¶i biÕt chç tr¸i, biÕt chç tr¸i còng ph¶i biÕt chç ph¶i cho ng­êi ta míi ®­îc.

Hµ B¸ LÊY Vî

D©n ®Êt NghiÖp cã tôc cø mçi n¨m gãp tiÒn mua mét ng­êi con g¸i nÐm xuèng s«ng ®Ó lµm vî cho Hµ B¸. Sù mª tÝn Êy cã ®· l©u ngµy, kh«ng ai ph¸ næi.

Lóc «ng T©y M«n B¸o, ®Õn lµm quan ë ®Êy, «ng th©n hµnh ra ®øng lµm chñ lÔ c­íi cho Hµ B¸. Tr­íc mÆt ®«ng ®ñ c¶ b« l·o, hµo tr­ëng, «ng ®ång bµ cèt, «ng cho gäi ng­êi con g¸i ®Õn. ¤ng xem mÆt xong, chª r»ng: "Ng­êi con g¸i nµy kh«ng ®­îc ®Ñp! Ta nhê bän «ng ®ång xuèng nãi víi Hµ b¸ xin ho·n l¹i h«m kh¸c, ®Ó t×m ng­êi ®Ñp h¬n". ¤ng lËp tøc sai lÝnh khiªng mét «ng ®ång qu¨ng xuèng s«ng.

Mét lóc, «ng nãi: "Sao l©u thÕ nµy!" Råi «ng b¶o ®¸m bµ cèt xuèng nãi hé. LËp tøc sai lÝnh b¾t mét bµ cèt nÐm xuèng s«ng.

Mét lóc, «ng nãi: "Sao kh«ng thÊy tin tøc g× c¶! Chõng lò ®ång cèt xuèng nãi kh«ng nªn lêi. D¸m phiÒn c¸c cô b« l·o ®i gióp chä L¹i lËp tøc sai lÝnh l«i mét cô vøt xuèng s«ng.

Mét lóc, «ng nãi: "Sao m·i kh«ng thÊy vÒ thÕ nµy! Bän ®ång cèt, b« l·o dÔ ®i còng kh«ng ®­îc viÖc, ph¶i nhê ®Õn bËc hµo tr­ëng míi xong".

Lóc bÊy giê bao nhiªu ng­êi ®Òu x¸m xanh mÆt l¹i van l¹y xin th«Þ T©y M«n B¸o nãi: "§Ó thong th¶ ta xem ®·..." Mäi ng­êi run nh­ cÇy sÊy. Mét chèc «ng míi b¶o: "Th«i tha chä ThÕ lµ Hµ b¸ kh«ng lÊy vî n÷a råi".

Thµnh thö tõ ®©y d©n ®Êt NghiÖp kh«ng ai d¸m nh¾c ®Õn truyÖn Hµ b¸ lÊy vî n÷a.

(Sö Ký)

GI¶I NGHÜA:

NghiÖp: Tªn mét huyÖn ®êi nhµ H¸n tøc lµ huyÖn L©m Ch­¬ng tØnh Hµ Nam b©y giê.

Tôc: Thãi quen l­u truyÒn l©u ngµy ®· thµnh nÕp.

Hµ b¸: ThÇn ë d­íi n­íc.

Mª tÝn: Tin mét c¸ch mª muéi kh«ng biÕt lÏ ph¶i lµ thÕ nµo n÷a.

T©y M«n B¸o: Ng­êi n­íc Ngôy thêi ChiÕn Quèc lµm quan rÊt giái, trõ ®­îc h¹i, h­ng ®­îc lîi cho d©n.

Th©n hµnh: ChÝnh m×nh ®i lµm lÊy mét viÖc g×.

B« l·o: C¸c cô giµ.

Hµo tr­ëng: KÎ cã quyÒn thÕ, lµm bùc trªn trong d©n lµng.

LêI BµN:

Sù mª tÝn th­êng lµm h­ ng­êi, tèn cña, n¸t nhµ, cã khi mÊt c¶ m¹ng, thËt lµ tai h¹i. Khi mª tÝn ®· thµnh tôc, th× khã lßng mµ ph¸ næi. Muèn ph¸, tÊt ph¶i dông t©m khÐo lµm sao míi ®­îc. ¤ng T©y M«n B¸o së dÜ mµ ph¸ næi c¸i tôc c­íi vî cho Hµ b¸ lµ v× «ng biÕt trõ tù c¸i gèc rÔ; tøc lµ ®¸m ®ång cèt quµng xiªn, bän c­êng ha`o ngoan cè, x­a nay quen thãi cæ hoÆc nhòng nhiÔu ng­êi ta ®Ó kiÕm ¨n, ®Ó cÇu lîi. Trõ hai h¹ng Êy ®Ó cøu vít l­¬ng d©n, chØnh ®èn phong tôc thËt lµ c«ng minh vµ c­¬ng quyÕt vËy.

1-2-3-4-5-6-7