1-2-3-4-5-6-7

KH¤NG NHËN C¸

C«ng Nghi H­u lµm t­íng n­íc Lç, tÝnh hay thÝch ¨n c¸. Mét h«m cã ng­êi ®em c¸ biÕu, «ng l¹i kh«ng nhËn. Em «ng lÊy lµm l¹, hái: "Anh së thÝch ¨n c¸ ng­êi ta ®em c¸ cho, sao anh l¹i kh«ng nhËn?"

C«ng Nghi H­u nãi: "Ng­êi ta ®em c¸ cho ch¾c cã ý cÇu ta viÖc g×. NÕu ta nhËn, tÊt ph¶i gióp viÖc ng­êi. Gióp viÖc ng­êi, lì lµm tr¸i phÐp th× ®Õn mÊt quan. Mµ mÊt quan, th× ch¼ng nh÷ng kh«ng cã c¸ biÕu, mµ ®Õn c¸ mua lÊy còng kh«ng cã n÷a. Cho nªn ta kh«ng nhËn c¸, chÝnh lµ ta muèn ®­îc cã c¸ ¨n l©u dµi m·i m·i ®ã. ¤ng L·o Tö x­a cã c©u r»ng: "§Ó th©n m×nh l¹i sau, thÕ mµ th©n m×nh ®øng tr­íc; g¸c th©n m×nh ra ngoµi, thÕ mµ th©n m×nh vÉn cßn. ThÕ ch¼ng ph¶i lµ bëi m×nh kh«ng cã lßng riªng mµ ®­îc tháa lßng riªng cña m×nh ­"?

(Hµn Thi Ngo¹i TruyÖn)

GI¶I NGHÜA:

C«ng Nghi H­u: Lµm t­íng cho Môc C«ng n­íc Lç ®êi ChiÕn Quèc. ¤ng lµ ng­êi tÝnh ®iÒm ®¹m, c«ng minh gi÷ phÐp, kh«ng cïng d©n tranh lîi.

Lç: Mét n­íc ch­ hÇu nhë thêi Xu©n Thu ChiÕn quèc, ë vµo ®Þa phËn tØnh S¬n §«ng b©y giê.

LêI BµN:

Lµm quan nh­ C«ng Nghi H­u thËt lµ thanh liªm. Dï ®Õn con c¸ (trong s¸ch kh«ng nãi râ c¸ g×), lµ vËt nhá män mµ «ng còng cßn c©n nh¾c kh«ng chÞu nhËn. ¤ng hiÓu c¸i lÏ r»ng: Ng­êi ta vÞ m×nh, mµ chiÒu m×nh, chØ ®­îc cã mét thêi, sao cho b»ng chÝnh m×nh träng lÊy m×nh míi lµ kÕ l©u dµi m·i m·i.

Thiªn h¹ ch­a lo ®Õn mµ m×nh ®· lo tr­íc cho thiªn h¹; thiªn h¹ ®· vui råi, mµ m×nh míi vui sau thiªn h¹, thÕ lµ m×nh g¸c th©n m×nh ra ngoµi ®Ó th©n m×nh l¹i sau, mµ kh«ng cã ®iÒu g× riªng t­ vËy. Khi th©n m×nh l¹i ®­îc tr­íc, l¹i vÉn cßn, th× lßng riªng g× cña m×nh mµ kh«ng tháa. NÕu lµm quan mµ chØ ch¨m ch¨m h¹i ng­êi ®Ó cÇu lîi riªng cho m×nh th× ng­êi cßn, bông chÕt, tù cho lµ s­íng, mµ kú thËt cã g× sung s­íng ®©ñ

CñA B¸U

N­íc Tèng cã ng­êi ®­îc hßn ngäc, ®em biÕu quan T­ thµnh lµ Tö H·n. Tö H·n kh«ng nhËn. Ng­êi biÕu ngäc th­a r»ng: "Ngäc nÇy, t«i ®· ®em cho thî ngäc xem, qu¶ lµ mét thø ngäc rÊt b¸u, míi d¸m ®em d©ng quan lín, xin quan lín nhËn cho t«i ®­îc vui lßng."

Tö H·n nãi: "Ng­¬i cho ngäc lµ cña b¸u, ta cho tÝnh kh«ng tham lµ cña b¸u. Ng­êi ®em ngäc cho ta, nÕu ta nhËn, th× hai bªn cïng mÊt c¶ cña b¸u. ¢u lµ ng­êi cø ®em vÒ. Ai gi÷ lÊy cña b¸u cña ng­êi Êy, nh­ thÕ cña b¸u cña hai ng­êi ®Òu cßn c¶ th× ch¼ng lµ h¬n ­!"

Ng­êi biÕu ngäc, cói ®Çu th­a: "Chóng t«i lµ th­êng d©n mµ l¹i cã ngäc nÇy, chØn sî trém c­íp mµ cã khi h¹i ®Õn th©n..."

Tö H·n thÊy thÕ, l­u ng­êi Êy l¹i, gäi thî ngäc ®Õn giòa ngäc, b¸n ®­îc tiÒn råi, bÌn ®­a cho ng­êi Êy ®em vÒ ®Ó lµm giµu.

(T¶ TruyÖn)

GI¶I NGHÜA:

N­íc Tèng: Mét n­íc ch­ hÇu thêi Xu©n Thu, sau bÞ n­íc TÒ lÊy mÊt, ë vµo huyÖn Th­îng Kh­u tØnh Hµ Nam b©y giê.

T­ thµnh: Quan coi thµnh.

Thî ngäc: Thî mµi giòa vµ lµm ®å b»ng ngäc.

Cña b¸u: Nh÷ng vËt quÝ gi¸ vµ ng­êi cã lßng yªu chuéng. TiÕng b¸u lµ bëi ch÷ b¶o r¹

ChØn sî: Sî råi cã lÏ x¶y ra, nh­ thÕ, tiÕng chØn cã khi dÞch ë ch÷ ®·i r¹

LêI BµN:

§· lµ ng­êi, ai ai còng cã hiÕu th­îng, c¸i hiÕu th­îng Êy tøc lµ cña b¸u cña m×nh. Nh­ng hiÕu th­îng, kh«ng ai gièng aÞ Ng­êi kiÕn thøc th« bØ, th× hiÕu th­îng th« bØ; ng­êi kiÕn thøc cao minh th× hiÕu th­îng cao minh. KÎ d©ng ngäc chØ biÕt ngäc lµ b¸u, nh­ng ng­êi kh«ng nhËn ngäc, l¹i cho thanh liªm míi lµ b¸u. Lµm quan mµ ai còng cã tÝnh nhÊt quyÕt kh«ng nhËn lÔ vËt cña d©n nh­ Tö H·n, l¹i cã trÝ hiÓu râ ®­îc nguyÖn väng cña d©n nh­ Tö H·n, cã bông che chë g©y dùng cho d©n nh­ Tö H·n nãi trong truyÖn nÇy, th× d©n nµo ch¼ng kÝnh, ch¼ng träng, ch¼ng yªu quan nh­ cha mÑ, sî quan nh­ thÇn minh!

BIÕT Râ CH÷ "NGHÜA"

Hoa H©m ch¹y lo¹n, cïng ®i víi mét bän s¸u b¶y ng­êi. Gi÷a ®­êng gÆp mét ng­êi l¹i còng ch¹y lo¹n, ®Õn kªu nµi, xin nhËp bän. Chóng lÊy lµm ¸i ng¹i, thuËn chä Mét m×nh Hoa H©m nãi: "Kh«ng nªn. §ang b­íc nguy hiÓm; sinh, tö, häa, phóc cã nhau, ta ®i bÊy nhiªu ng­êi còng nh­ mét ng­êi vËy. B©y giê, v« cí nhËn mét ng­êi l¹, lì khi x¶y ra viÖc g×, th× cã bá ®­îc ng­êi ta kh«ng?"

Chóng bÊt nhÉn, cè nãi víi Hoa H©m cho ng­êi kia cïng ®Þ Hoa H©m b»ng lßng.

Ng­êi kia ®i ®­îc mét qu·ng ®­êng, ch¼ng may sa ch©n ng· xuèng giÕng. C¶ bän muèn bá mÆc, ®Ó ®i cho r¶nh th©n. Mét m×nh Hoa H©m nãi: "Kh«ng nªn. Ng­êi ta cïng ®i víi m×nh lµ ng­êi bän m×nh. Ng­êi ta gÆp sù ch¼ng may nh­ vËy, mµ m×nh bá ng­êi ta sao cho ®µnh."

Nãi råi, b¶o bÊy nhiªu ng­êi cïng ë l¹i vít ng­êi kia lªn. Sau cøu m·i kh«ng ®­îc, Hoa H©m l¹i b¶o ph¶i ë l¹i mai t¸ng chu tÊt råi míi ®Þ

GI¶I NGHÜA:

Hoa H©m: Ng­êi cuèi ®êi nhµ §«ng H¸n, häc giái, lµm quan ®Õn chøc Th­îng th­ lÖnh.

NhËp bän: Vµo víi mét bän nhiÒu ng­êi.

Chóng: NhiÒu, ®©y chØ bän ng­êi cïng ®i víi Hoa H©m.

Nguy hiÓm: Cheo leo, cã thÓ h¹i ®Õn søc kháe hay tÝnh mÖnh ®­îc.

V« cí: Kh«ng cã c¬ g×.

BÊt nhÉn: Kh«ng nì, kh«ng ®µnh ®Ó nh­ thÕ.

Mai t¸ng: Ch«n råi ®¾p ®Êt thµnh må.

LêI BµN:

V« cí cho mét ng­êi l¹ nhËp bän, nghÜa còng kh«ng nªn, mét lµ e xÈy ra sù g× th× h¹i ®Õn th©n m×nh, hai lµ sî kh«ng ®­îc thñy chung víi ng­êi t¹ - §· nhËn ng­êi ta ®i víi m×nh mét bän, gi÷a ®­êng ng­êi ta gÆp sù ch¼ng may mµ bá mÆc ng­êi ta, nghÜa l¹i cµng kh«ng nªn l¾m, v× nh­ thÕ lµ b¹c ¸c bÊt nh©n, chØ biÕt nhau trong lóc v« sù, ®Õn khi nguy hiÓm råi l¹i bá nhaô BiÕt ®­îc c¸i ®¹o kh«ng nªn nhËn vµ c¸i ®¹o ®· nhËn nh­ Hoa H©m ®©y míi thùc lµ ng­êi hiÓu râ ch÷ "NghÜa" tøc lµ hiÓu viÖc nªn lµm thÕ nµo míi lµ ph¶i vËy.

TRI Kû

B¶o Thóc chÕt, Qu¶n Träng th­¬ng tiÕc, khãc nh­ m­a, ­ít ®Çm c¶ v¹t ¸o.

Cã ng­êi hái: "¤ng víi B¶o Thóc kh«ng ph¶i lµ hä hµng th©n thÝch g×, mµ sao «ng th­¬ng khãc qu¸ nh­ vËy?"

Qu¶n Träng nãi: "Ng­¬i kh«ng râ, ®Ó ta nãi cho mµ nghÑ Ta lóc nhá khèn khæ, th­êng bu«n chung víi B¶o Thóc, lóc chia l·i, bao giê ta còng lÊy phÇn h¬n, mµ B¶o Thóc kh«ng cho ta lµ tham, biÕt ta gÆp c¶nh quÉn b¸ch bÊt ®¾c dÜ ph¶i lÊy thÕ. - Ta ë chç chî bóa th­êng bÞ l¾m ke? n¹t däa, B¶o Thóc kh«ng cho ta lµ hÌn nh¸t, biÕt ta cã l­îng bao dong. - Ta bµn viÖc víi B¶o Thóc, nhiÒu khi viÖc háng, B¶o Thóc kh«ng cho ta lµ ngu, biÕt cã lóc may, lóc kh«ng may, cho nªn c«ng viÖc thµnh hay b¹i. - Ta ba lÇn ra lµm quan, bao lÇn bÞ b·i, B¶o Thóc kh«ng cho ta lµ bÊt tiÕu biÕt ta ch­a gÆp thêi, ch­a t×m ®­îc vua giái. - Ta ra trËn ba lÇn, ®¸nh thua c¶ ba, B¶o Thóc kh«ng cho ta lµ bÊt tµi, biÕt ta cßn cã mÑ giµ ph¶i phông d­ìng. - Ta nhÉn nhôc thê vua Hoµn C«ng, B¶o Thóc kh«ng cho ta lµ v« sØ, biÕt ta kh«ng gi÷ tiÓu tiÕt, cã chÝ lµm Ých lîi cho c¶ thiªn h¹... Sinh ra ta lµ cha mÑ, biÕt ta lµ B¶o Thóc. Mµ ®èi víi ng­êi biÕt m×nh, m×nh ®em c¶ tÝnh mÖnh ra hiÕn cßn ch­a cho lµ qu¸, huèng chi th­¬ng khãc thÕ nµy ®· thÊm vµo ®©u!"

(ThuyÕt UyÓn)

GI¶I NGHÜA:

B¶o Thóc: Tøc B¶o Thóc Nha th­êng cßn gäi lµ B¶o Tø, ng­êi giái n­íc TÒ, tiÕn Qu¶n Träng cho Hoµn C«ng dïng.

Qu¶n Träng: Tªn lµ Di Ng«, ng­êi n­íc TÒ, lµm t­íng gióp Hoµn C«ng giái cã tiÕng.

Th©n thÝch: Ng­êi cã hä néi hay hä ngo¹i víi m×nh.

Tham: Muèn ®­îc nhiÒu, ®­îc m·i.

QuÉn b¸ch: Tóng bÊn kh«ng biÕt xoay xë thÕ nµo cho ®ñ tiÒn tiªu dông.

BÊt ®¾c dÜ: Kh«ng sao lµm kh¸c ®­îc nh­ thÕ.

Bao dong: Réng l­îng, kh«ng chÊp nh÷ng ®iÒu ng­êi ta ph¹m lçi víi m×nh.

Thµnh: Lµm nªn.

B¹i: Háng viÖc.

BÊt tiÕu: Ng­êi kh«ng ra g×.

Phông d­ìng: Nu«i nÊng t«n kÝnh.

NhÉn nhôc: NhÞn ®­îc nh÷ng sù khã chÞu ®Õn m×nh.

V« sØ: Kh«ng biÕt xÊu hæ.

TiÓu tiÕt: Nh÷ng viÖc nhá nhÆt.

TÝnh mÖnh: M¹ng ng­êi.

Huèng chi: L¹i thªm mét lÏ n÷a.

LêI BµN:

Khã thËt! ë ®êi m×nh giao thiÖp víi nhiÒu ng­êi, bÌ b¹n t­ëng v« sè, nh­ng hå dÔ ®· ®­îc mÊy ng­êi thùc gäi lµ tri kû. ThÕ nµo lµ tri kû? Tri kû lµ ng­êi biÕt m×nh, nghÜa lµ ®ång thanh, ®ång khÝ, ®ång chÝ, ®ång t©m víi m×nh, ch¬i víi m×nh rÊt th©n thiÕt, bao bäc che chë cho m×nh, lóc sèng cïng h­ëng, häa cïng ®au, lóc chÕt, t­ëng cho chÕt víi nhau còng kh«ng hèi. QuÝ thËt! ng­êi tri kû! cho nªn cæ nh©n cã c©u nãi: "§¾c nhÊt tri kû, kh¶ dÜ bÊt hËn" nghÜa lµ ë ®êi cã ®­îc mét ng­êi tri kû cïng kh«ng cßn ©n hËn g× n÷a; lóc sèng, cã ®­îc mét ng­êi biÕt m×nh, th× m×nh chÕt còng kh«ng lÊy lµm uæng ®êi.

C¶M T×NH

Cã mét ng­êi n­íc Yªn lóc sinh, th× sinh ë n­íc Yªn; lóc lín lªn, th× sang ë n­íc Së; lóc giµ l¹i trë vÒ cè quèc. Khi ®i ngang qua n­íc TÊn (gÇn n­íc Yªn), b¹n cïng ®i ®­êng, chØ vµo c¸i thµnh mµ nãi dèi anh ta: "§©y lµ thµnh n­íc Yªn". Anh ta buån rÇu, kh¸c h¼n s¾c mÆt. - ChØ vµo nÒn x·, nãi: "§©y lµ nÒn x· lµng anh". Anh ta ngËm ngïi than thë. - ChØ vµo c¸i nhµ, nãi: "§©u lµ nhµ cña «ng cha anh". Anh ta rò r­îi r¬m rím n­íc m¾t. - ChØ vµo c¸i gß, nãi: "§©y lµ må m¶ «ng cha anh". Anh ta ßa lªn khãc.

Bän cïng ®i, ai nÊy ph× c­êi, nãi: "Chóng t«i nãi ®ïa ®Êy. §©y míi lµ n­íc TÊn, ch­a ph¶i lµ n­íc Yªn". Anh ta nghe nãi lÊy lµm bÏn lÏn.

KÞp khi vÒ ®Õn n­íc Yªn, anh ta tr«ng thÊy thËt lµ thµnh, lµ x· n­íc Yªn, thËt lµ nhµ cö må m¶ cña «ng cha, th× lßng c¶m th­¬ng l¹i hê h÷ng kh«ng cßn ®­îc nh­ tr­íc n÷a.

(LiÖt Tö)

GI¶I NGHÜA:

Yªn: Mét n­íc m¹nh trong b¶y n­íc thêi ChiÕn Quèc, tøc lµ Phông Thiªn, Trùc LÖ vµ mét phÇn phÝa b¾c n­íc TriÒu Tiªn (Cao Ly b©y giê).

Së: Mét n­íc lín thêi Xu©n Thu ë vµo vïng Hå B¾c, Hå Nam b©y giê.

TÊn: Mét n­íc ®êi Xu©n Thu, ®Õn ®êi ChiÕn Quèc bÞ hä Hµn, hä TriÖu, hä Ngôy lÊy mÊt vµ chia lµm ba n­íc, ë vµo tØnh S¬n T©y vµ mét phÇn Trùc LÖ b©y giê.

Cè quèc: N­íc nhµ khi m×nh ë n­íc ngoµi th× gäi lµ b¶n quèc vµ cè quèc.

Thµnh: N¬i ®¾p cao, qu©n ®ãng ë trong ®Ó gi÷ cho mét tØnh hay mét xø ®­îc b×nh yªn.

X·: NÒn ®Êt ®¾p lªn ®Ó tÕ hËu thæ.

LêI BµN:

Th­êng khi ng­êi ta, ai còng s½n mèi c¶m t×nh, khi gÆp thêi c¶nh xóc ®éng ®Õn th× mèi c¶m t×nh Êy tÊt chøa chan, ®Çy dÉy hiÖn ra ngoµi. Tuy vËy, mèi c¶m t×nh ®· dïng lÇm, th× sau nÇy kh«ng cßn ®­îc nh­ tr­íc. Mét ng­êi ®· ®em bông trung thµnh thê kÎ v« ®¹o, mét ng­êi ®· ®Ó lßng ©n ¸i th­¬ng g¸i bÊt trinh, dï vÒ sau, gÆp ®­îc bËc anh qu©n hay ng­êi thôc n÷, th× mèi c¶m t×nh còng kh«ng cßn ®­îc ®»m th¾m nh­ x­¹ Ch¼ng kh¸c nµo nh­ ng­êi n­íc Yªn nÇy, ®· ®em hÕt n­íc m¾t khãc chç gi¶ dèi mµ kh«ng biÕt, ®Õn khi gÆp sù thùc, th× l¹i h×nh nh­ c¹n hÕt n­íc m¾t råi. Cho nªn ®èi víi tÝnh t×nh, ng­êi ta cã biÕt, lÊy häc thuËt mµ di d­ìng, lÊy lÔ nghÜa mµ tiÕt chÕ, th× tÝnh t×nh dïng míi chÝnh ®¸ng vµ thuÇn tóy ®­îc. X­a nay th¸nh hiÒn hµo kiÖt ®Òu lµ ng­êi biÕt lý héi tÝnh t×nh c¶.

V× NGHÜA C¤NG, QU£N THô RI£NG

§êi nhµ §­êng, Qu¸ch Tö Nghi, Lý Quang BËt cïng lµm phã t­íng cña An Tö ThuËn. TÝnh hai ng­êi vèn kh«ng ­a nhau; nhiÒu khi, tuy cïng ®i víi nhau mét xe, ngåi víi nhau mét tiÖc, mµ vÉn nh­ cõu ®Þch, kh«ng ai ®µm ®¹o víi ai c¶.

Sau Tö Nghi ®­îc lªn lµm t­íng thay Tö ThuËn, Quang BËt sî Tö Nghi h¹i m×nh, qu¶ c¶m ®Õn nãi r»ng: "PhÇn t«i chÕt còng cam t©m, nh­ng xin réng l­îng ®õng h¹i ®Õn vî con t«i lµ kÎ v« téi."

Tö Nghi thÊy nãi ch¹y ngay l¹i, cÇm tay Quang BËt th­a r»ng: "T«i ®©u d¸m ®em lßng o¸n hËn riªng mµ nì h¹i «ng. HiÖn nay trong n­íc lo¹n l¹c, vua t«i lo vµ nhôc, kh«ng «ng th× kh«ng ai g¸nh v¸c næi viÖc thiªn h¹."

Nãi xong n­íc m¾t rµn rôa, råi l¹i lÊy nh÷ng ®iÒu trung nghÜa khuyªn r¨n, vµ lËp tøc cÊt Quang BËt lªn lµm chøc TiÕt ®é sø.

Tõ ®ã hai ng­êi tuyÖt nhiªn kh«ng chót nµo ghen ghÐt, ngê vùc nhau, chØ cïng nhau mét lßng ®¸nh giÆc, yªu d©n, gióp vua trÞ n­íc.

GI¶I NGHÜA:

§­êng: Mét nhµ thèng trÞ n­íc Tµu 618-901 sau Th. Ch..

Cõu ®Þch: Ng­êi thï h»n ®èi ®Çu víi m×nh.

§µm ®¹o: §µm: bµn; ®¹o: nãi.

Qu¶ c¶m: B¹o d¹n kh«ng cßn do dù e sî g×.

Cam t©m: Cam: ngät; t©m: lßng, vui lßng mµ chÞu viÖc g× thiÖt h¹i khæ së ®Õn m×nh.

ViÖc thiªn h¹: §©y lµ viÖc c¶ n­íc.

TiÕt ®é sø: Tªn quan ®êi nhµ §­êng ®­îc quyÒn tù chñ coi mét ®Þa ph­¬ng vÒ viÖc chÝnh trÞ, lý tµi.

TuyÖt nhiªn: Th«i h¼n kh«ng cßn mét tÝ nµo n÷a.

LêI BµN:

Thï riªng c¸ nh©n lµ viÖc nhá män, nghÜa c«ng ®èi víi c¶ n­íc lµ viÖc rÊt träng. BiÕt quªn thï riªng ®Ó lµm nghÜa c«ng nh­ Qu¸ch Tö Nghi, Lý Quang BËt, thùc lµ ®¸ng khen vËy. NghÜ ®Õn th©n, ®Õn nhµ tr­íc, ®Õn quèc gia su còng lµ nghÜa, song nghÜa hÑp mµ gäi lµ tù NghÜ ®Õn quèc gia tr­íc, ®Õn th©n, ®Õn nhµ sau cïng lµ nghÜa song nghÜa réng mµ gäi lµ c«ng. Quèc gia hay, hay dë, mét kÎ b×nh d©n còng cã tr¸ch nhiÖm, huèng chi lµ ng­êi g¸nh v¸c ®­îc viÖc quèc gia nh­ Tö Nghi vµ Quang BËt. ¤i! n­íc lµ c¸i thµnh ®Ó gi÷ th©n, gi÷ nhµ kh«ng biÕt träng n­íc tøc lµ khinh th©n, khinh nhµ vËy. TiÕc thay cho nh÷ng kÎ chøc träng, quyÒn cao, ®èi víi th©n, víi nhµ, th× viÖc nhá män còng lÊy lµm lo l¾ng quan t©m, mµ ®èi quèc gia th× viÖc dï to lín ®Õn ®©u còng xem th­êng, xem khinh, chØ thï h»n nhau, khuynh lo¸t nhau, kh«ng biÕt ®ång t©m hiÖp lùc lo liÖu viÖc d©n viÖc n­íc, thËt lµ lÇm to vËy.

DONG NG¦êI §¦îC B¸O

Vua Trang V­¬ng n­íc Së cho c¸c quan uèng r­îu. Trêi ®· tèi, ®ang lóc r­îu say, ®Ìn nÕn bçng giã t¾t c¶. Trong lóc Êy, cã mét viªn quan thõa c¬ kÐo ¸o cung n÷. Ng­êi cung n÷ n¾m lÊy, giËt ®øt gi¶i mò, råi t©u víi vua r»ng: "Cã kÎ kÐo ¸o ghÑo thiÕp. ThiÕp giËt ®­îc gi¶i mò. Xin cho th¾p ®Ìn ngay ®Ó kh¸m xem ai ®øt gi¶i mò, th× chÝnh lµ kÎ ghÑo thiÕp..."

Vua g¹t ®i nãi: "Th«i! kh«ng lµm g×! cho ng­êi ta uèng r­îu, ®Ó ng­êi ta say, quªn c¶ lÔ phÐp, l¹i nì nµo v× c©u chuyÖn ®µn bµ mµ lµm sØ nhôc ng­êi ta!"

Råi lËp tøc ra lÖnh r»ng: "Ai uèng r­îu víi qu¶ nh©n h«m nay mµ kh«ng say ®Õn bøt ®øt gi¶i mò lµ ch­a ®­îc vui".

C¸c quan theo lÖnh, ®Òu døt gi¶i mò c¶. Nªn suèt tiÖc h«m Êy, ®­îc vui vÇy æn tháa.

Hai n¨m sau n­íc Së ®¸nh nhau víi n­íc TÊn. §¸nh lu«n n¨m trËn, mµ trËn nµo còng thÊy mét viªn quan vâ, liÒu sèng, liÒu chÕt x«ng ra tr­íc vµ ®¸nh rÊt h¨ng, lµm cho qu©n TÊn ph¶i lïi. V× thÕ mµ qu©n Së ®­îc. Trang V­¬ng lÊy lµm l¹ cho ®ßi viªn quan Êy l¹i hái: "Qu¶ nh©n ®·i nhµ ng­êi còng nh­ mäi ng­êi kh¸c, cí sao nhµ ng­¬i l¹i hÕt lßng gióp qu¶ nh©n kh¸c ng­êi nh­ vËy?"

Viªn quan th­a r»ng: "ThÇn r¾p t©m muèn ®em tÝnh mÖnh ®Ó hiÕn nhµ vua ®· l©ô M·i ®Õn b©y giê míi gÆp dÞp b¸o ®Òn nghÜa x­a, thùc lµ may cho thÇn l¾m... ThÇn lµ T­ëng Hïng, chÝnh lµ ng­êi tr­íc bÞ ®øt gi¶i mò mµ nhµ vua kh«ng nì lµm téi ®Êy".

(§µo Ngét (Së Sö))

GI¶I NGHÜA:

Dong ng­êi ®­îc b¸o: Réng l­îng tha lçi cho ng­êi, ®­îc ng­êi t×m c¸ch b¸o ®Òn.

Thõa c¬: Nh©n dÞp tèt.

Cung n÷: Con g¸i ®Ñp hÇu vua ë trong cung.

Qu¶ nh©n: TiÕng vua tù x­ng víi thÇn h¹ vµ lÊy ý khiªm tèn lµ ng­êi Ýt ®øc.

TÊn: Mét n­íc ®êi Xu©n Thu, ®Õn ®êi ChiÕn Quèc bÞ hä Hµn, hä TriÖu, hä Ngôy lÊy mÊt vµ chia lµm ba n­íc, ë vµo tØnh S¬n T©y vµ mét phÇn Trùc LÖ b©y giê.

HiÕn: D­ng, biÕu.

LêI BµN:

¤ng vua kh«ng lµm téi ng­êi c«ng thÇn ghÑo cung n÷ thùc lµ cã ®é l­îng, bao dong ®­îc lçi cña ng­êi. Ng­êi ghÑo cung n÷ kh«ng quªn c¸i ¬n ®· chÞu, t×m c¸ch ®Ó b¸o ®¸p, thùc lµ cã nghÜa, tá ®­îc c¸i bông trung thµnh víi ng­êi gia ¬n. Cã vua Êy tÊt cã t«i Êy, vua t«i nh­ thÕ th× n­íc ®êi nµo mÊt ®­îc.

NãI THÝ Dô

Cã ng­êi b¶o vua n­íc L­¬ng r»ng: "HuÖ Tö nãi viÖc g× còng hay thÝ dô. NÕu nhµ vua kh«ng cho thÝ dô, th× HuÖ Tö ch¾c kh«ng nãi g× ®­îc n÷a".

Vua b¶o: "õ ®Ó råi ta xem".

H«m sau, vua ®Õn th¨m HuÖ Tö, b¶o r»ng: "Xin tiªn sinh nãi g× cø nãi th¼ng ®õng thÝ dô n÷a".

HuÖ Tö nãi: "Nay cã mét ng­êi ë ®©y kh«ng biÕt ná lµ c¸i g×, míi hái t×nh tr¹ng c¸i ná thÕ nµo. NÕu t«i ®¸p r»ng: H×nh tr¹ng c'i ná gièng nh­ c¸i ná, th× ng­êi Êy cã hiÓu ®­îc kh«ng?"

Vua nãi: "HiÓu lµm g× ®­îc".

"ThÕ nÕu t«i b¶o ng­êi Êy: H×nh tr¹ng c¸i ná gièng nh­ c¸i cung cã c¸n, cã lÉy, th× ng­êi Êy cã biÕt ®­îc kh«ng?"

Vua nãi: "BiÕt ®­îc".

HuÖ Tö nãi: "¤i! khi nãi víi ai lµ ®em c¸i ng­êi ta ®· biÕt lµm thÝ dô víi c¸i ng­êi ta ch­a biÕt, ®Ó khiÕn ng­êi ta biÕt. Nay nhµ vua b¶o t«i ®õng thÝ dô n÷a th× t«i kh«ng sao nãi ®­îc."

(HuÖ Tö)

GI¶I NGHÜA:

L­¬ng: Mét n­íc ch­ hÇu m¹nh ®êi ChiÕn Quèc, tøc lµ n­íc Ngôy ë vµo ®Þa phËn Hµ Nam vµ S¬n T©y b©y giê.

ThÝ dô: LÊy c¸i nÇy vÝ sang c¸i kia cho ng­êi nghe hiÓu.

Tiªn sinh: Bùc cã tuæi, cã tµi, ®¹o ®øc, ®¸ng d¹y ®­îc m×nh. Hay dïng chØ thÇy d¹y häc hay ng­êi ®¸ng quý.

HuÖ Tö: Tªn mét thiªn s¸ch cña HuÖ Thi ng­êi thêi ChiÕn Quèc, b¹n víi Trang Tö.

LêI BµN:

C¸i cung, c¸i ná kh¸c nhau nhiÒu, nh­ng lÊy c¸i cung nãi víi ng­êi ®· biÕt cung ®Ó khiÕn cho biÕt ®­îc c¸i ná, th× may ng­êi Êy ý héi còng ®­îc Ýt nhiÒu. Phµm d¹y b¶o ng­êi ta ®iÒu g×, lµ cèt ý lµm cho ng­êi ta hiÓu ®­îc ®iÒu Êy, mµ muèn cho ng­êi ta dÔ hiÓu, kh«ng g× b»ng thÝ dô, nghÜa lµ nh©n c¸i ng­êi ta ®· biÕt mµ dd*a d¹y vµo c¸i ng­êi ta ch­a biÕt. C¸i ph­¬ng ph¸p gi¸o dôc tèi t©n b©y giê "qui n¹p" hay "phu diÔn" còng lÊy thÝ dô lµm cèt. Ng­êi ta ®· nãi: "Mét quyÓn s¸ch kh«ng cã thÝ dô chØ lµ mét bé x­¬ng mµ th«i". C©u HuÖ Tö nãi: "§em c¸i ng­êi ta ®· biÕt lµm thÝ dô víi c¸i ng­êi ta ch­a biÕt ®Ó khiÕn ng­êi ta biÕt", thùc lµ ¸m hîp víi c¸i lèi häc tèi t©n ®êi nÇy.

CON Có MÌO Vµ CON CHIM G¸Y

Con có mÌo gÆp con chim g¸y.

Chim g¸y hái: "B¸c s¾p ®i ®©u ®Êy?"

Có mÌo nãi: "T«i s¾p sang ë bªn ph­¬ng ®«ng".

"T¹i lµm sao l¹i ®i thÕ"?

"ë ®©y ng­êi ta nghe t«i kªu ng­êi ta ghÐt, cho nªn t«i ph¶i ®i chç kh¸c".

Chim g¸y nãi: "B¸c cã thÕ nµo ®æi tiÕng kªu ®i míi ®­îc. Chí kh«ng ®æi tiÕng kªu, th× sang ph­¬ng ®«ng, ng­êi ta nghe tiÕng, còng l¹i ghÐt b¸c th«i, v× nh©n t×nh ®©u mµ ch¶ thÕ. Cø nh­ ý t«i, th× kh«ng g× b»ng b¸c ph¶i rôt cæ, thu c¸nh suèt ®êi kh«ng kªu n÷a lµ h¬n".

GI¶I NGHÜA:

Có mÌo: Loµi chim d÷ m¾t nh­ m¾t mÌo, ®ªm ®i b¾t c¸c chim nhá vµ chuét ®Ó ¨n.

Chim g¸y: ChÝnh ch÷ lµ c­u, loµi chim g¸y, ®Çu nhá ®u«i ng¾n mµ c¸nh dµi.

Nh©n t×nh: C¸i t×nh yªu ghÐt chung cña loµi ng­êi.

LêI BµN:

Có kªu ra ma, có ë ph­¬ng t©y, kªu ng­êi ta ghÐt, lÊy g¹ch, ngãi, m¶nh sµnh nÐm. Có t­ëng sang ë ph­¬ng ®«ng, th× ng­êi ta ­a ®­îc, nh­ng nÕu tiÕng kªu vÉn cø nh­ cò, th× ng­êi ph­¬ng ®«ng tÊt còng ghÐt ch¼ng kh¸c g× ng­êi ph­¬ng t©þ NÕu cø muèn ngu*êi yªu, th× mét lµ ph¶i ®æi tiÕng kªu, hai lµ th«i h¼n kh«ng kªu n÷a, chí kh«ng ph¶i ®æi chç ë mµ ®­îc. Bµi nÇy cèt ý nãi ng­êi ¸c, th× ®i ®Õn ®©u ai còng còng ghÐt, kh«ng ®©u ng­êi ta dung. Muèn ng­êi ta yªu, th× ph¶i c¶i ¸c, vi thiÖn, lµm cho ng­êi ta ®¸ng yªu míi ®­îc.

CON Cß Vµ CON TRAI

N­íc TriÖu toan ®¸nh n­íc Yªn, T« TÇn, v× n­íc Yªn, sang nãi víi vua n­íc TriÖu lµ HuÖ V­¬ng r»ng: "Võa råi t«i ®i qua bªn bê s«ng DÞch Thñy, t«i tr«ng thÊy con trai ®ang h¸ miÖng ph¬i m×nh trªn b·i, cã con cß ®©u ®Õn, mæ ngay vµo thÞt traÞ Trai liÒm ngËm miÖng, c¾p chÆt lÊy má cß. Cß nãi: "H«m nay kh«ng m­a, ngµy mai kh«ng m­a, thÕ nµo trai còng ph¶i chÕt." Trai nãi: "H«m nay kh«ng rót ®­îc má, ngµy mai kh«ng rót ®­îc má, thÕ nµo cß còng ph¶i chÕt". Hai bªn g¨ng nhau, ch¼ng ai chÞu aÞ Bçng ®©u cã ng­êi ®¸nh c¸ ®i qua, tr«ng thÊy chép ®­îc c¶ trai lÉn cß... Nay mµ n­íc TriÖu ®em qu©n sang ®¸nh n­íc Yªn, n­íc Yªn tÊt ph¶i chèng l¹i. Hai bªn ®¸nh nhau l©u, h¹i ng­êi tèn cña, ch¾c lµ suy yÕu c¶. T«i e n­íc TÇn thõa c¬ Êy, ®em qu©n chôp c¶ hai n­íc nh­ ng­êi ®¸nh c¸ chôp c¶ trai lÉn cß, th× lóc bÊy giê hèi còng kh«ng kÞp. D¸m xin nhµ vua thö nghÜ kü l¹i xem".

HuÖ V­¬ng cho lµ nãi ph¶i, bÌn ®×nh viÖc ®¸nh Yªn.

(ChiÕn Quèc S¸ch)

GI¶I NGHÜA:

TriÖu: Mét n­íc thêi ChiÕn Quèc ë vµo tØnh Trùc LÖ vµ S¬n T©y b©y giê.

Yªn: Mét n­íc m¹nh trong b¶y n­íc thêi ChiÕn Quèc, tøc lµ Phông Thiªn, Trùc LÖ vµ mét phÇn phÝa b¾c n­íc TriÒu Tiªn (Cao Ly b©y giê).

DÞch Thñy: Tªn mét con s«ng qua Trùc LÖ.

TÇn: N­íc m¹nh ®êi ChiÕn Quèc ë vµo ®Þa phËn ThiÓm T©y b©y giê.

Thõa c¬: Nh©n dÞp tèt.

Hèi: ¢n hËn, ¨n n¨n, khi m×nh ®· nghÜ hay lµm mét viÖc g× kh«ng ph¶i.

§×nh: Th«i kh«ng lµm viÖc g× n÷a.

ChiÕn Quèc S¸ch: Bé s¸ch cßn gäi lµ Tr­êng ®o¶n th­ cña L­u H­íng ®êi H¸n lµm ghi chÐp nh÷ng viÖc vÒ ®êi ChiÕn Quèc.

LêI BµN:

Trai, cß v× g¨ng nhau mµ hai con cïng bÞ h¹i trong tay ng­êi ®¸nh c¸. C¸i bµi "B¹ng duËt t­¬ng tri, ng­ «ng ®¾c lîi" nÇy còng nh­ nhiÒu bµi trong c¸c s¸ch t©y: Cßn cß vµ hai ng­êi tranh nhau", "Con khØ chia phã m¸t cho hai con mÌo..." ®Òu cã ý khuyªn ng­êi ta kh«ng nªn tranh giµnh chäi lÉn nhaô Hai n­íc tranh nhau, th× hao ng­êi, tèn cña tai h¹i ®· ®µnh. Hai ng­êi tranh nhau th× tÊt sinh ra kiÖn c¸o. Mµ "v« phóc ®¸o tông ®×nh", thua ®­îc ch­a biÕt thÕ nµo, h·y biÕt cã bao nhiªu thÇy kiÖn, thÇy cß nh÷ng ph­êng tham nhòng ë gi÷a thêi c¬ dßm dá ®Ó cÇu lîi, rÊt thiÖt h¹i cho c¶ hai bªn. VËy ta ch¼ng nªn g¨ng nhau, chèng nhau lµm g×. Nhá th× tèn tiÒn. Lín th× h¹i nhµ, lín n÷a th× h¹i n­íc. Ta ph¶i lÊy c©u "DÜ hßa` vi quý" mµ c­ xö nhón nh­êng nhau lµ h¬n.

1-2-3-4-5-6-7