1-2-3-4-5-6-7

THæI S¸O

Vua Tuyªn V­¬ng n­íc TÒ thÝch nghe s¸o, vµ lóc nµo muèn nghe, b¾t ba tr¨m ng­êi cïng thæi mét lo¹t. Trong bän ba tr¨m ng­êi Êy, cã §«ng Qu¸ch tiªn sinh kh«ng biÕt thæi s¸o, nh­ng còng l¹m dù vµo ®Êy ®Ó kiÕm l­¬ng ¨n.

§Õn khi vua Tuyªn V­¬ng mÊt, vua MÉn V­¬ng nèi ng«i, còng thÝch nghe s¸o. Nh­ng chØ muèn nghe riªng tõng ng­êi mét mµ th«Þ §«ng Qu¸ch tiªn sinh thÊy thÕ, t×m ®­êng trèn tr­íc.

(Hµn Phi Tö)

GI¶I NGHÜA:

TÒ: Mét n­íc ch­ hÇu lín, thêi Xu©n Thu ChiÕn quèc còng ë vµo ®Þa phËn tØnh S¬n §«ng b©y giê.

§«ng Qu¸ch tiªn sinh: b©y giê c¸c nhµ lµm v¨n ch­¬ng th­êng dïng bèn ch÷ nÇy ®Ó chÕ nh÷ng ng­êi v« tµi mµ l¹m dù vµo mét ®Þa vÞ nµo. ChÝnh nghÜa bèn ch÷ Êy lµ nhµ thµy (tiªn sinh) hä §«ng Qu¸ch ë ngoµi thµnh bªn phÝa ®«ng (§«ng qu¸ch).

L¹m dù: ¡n may mµ ®­îc h­ëng mét phÇn quyÒn lîi qu¸ tµi ®øc cña m×nh.

LêI BµN:

Nh÷ng kÎ v« tµi, gÆp may nhê dÞp mµ ®­îc lµm quan th× cã kh¸c g× §«ng Qu¸ch tiªn sinh nãi trong truyÖn nÇy? Nh÷ng khi å ¹t, gäi lµ cã mÆt cho ®ñ sè, th× cßn gi÷ ®­îc ®Þa vÞ, chí ®Õn khi kh¶o s¸t tõng ng­êi th× tµi nµo mµ kh«ng bÞ th¶i!

NG¦êI N¦íC Lç SANG N¦íC VIÖT

Hai vî chång ng­êi n­íc Lç, chång khÐo ®ãng giµy, vî khÐo ®an mò, muèn ®em nhau sang kiÕm ¨n ë n­íc ViÖt.

Cã ng­êi ®Õn b¶o r»ng: "Vî chång nhµ b¸c ®i chuyÕn nµy thÕ nµo còng cïng khæ."

Ng­êi n­íc Lç hái: "Sao b¸c l¹i nãi thÕ?"

Ng­êi kia b¶o: "Giµy dïng ®Ó ®i, mµ ng­êi n­ív ViÖt ®i ch©n kh«ng, kh«ng thÝch ®i giµy; mò dïng ®Ó ®éi, mµ ng­êi ViÖt ®Ó ®Çu kh«ng, kh«ng cÇn ®éi mò. Vî chång nhµ b¸c lµm giµy, ®an mò giái thËt, song ®Õn ë n­íc ng­êi ta, ng­êi ta kh«ng dïng ®Õn tµi nghÒ cña m×nh, th× lµm thÕ nµo mµ kh«ng khèn cïng?"

Hai vî chång ng­êi n­íc Lç nghe nãi, kh«ng sang ë n­íc ViÖt n÷a.

(Hµn Phi Tö)

GI¶I NGHÜA:

Lç: Mét n­íc ch­ hÇu nhë thêi Xu©n Thu ChiÕn quèc, ë vµo ®Þa phËn tØnh S¬n §«ng b©y giê.

ViÖt: Tªn c¸c n­íc thêi Xu©n Thu ë vµo tØnh ChiÕt Giang, Giang T« vµ mét phÇn S¬n §«ng b©y giê.

Cïng khæ: Khèn khæ, khæ së.

Khèn cïng: QuÉn b¸ch hÕt c¸ch xoay xë.

LêI BµN:

§Õn chç ®i ®Çu kh«ng mµ b¸n mò, ®Õn chç ®i ch©n kh«ng mµ b¸n giµy th× còng gièng nh­ mïa rÐt mµ b¸n qu¹t, mïa nùc mµ b¸n ch¨n b«ng, tuy tr¸i n¬i vµ tr¸i thêi kh¸c nhau, nh­ng còng lµ tr¸i, kh«ng ®­îc viÖc cho m×nh mµ l¹i cßn ®Ó tiÕng c­êi cho thiªn h¹ n÷a. Cho nªn ng­êi cã tµi ph¶i t×m n¬i ®¸ng ë mµ ë chí ®em ®µn mµ g¶y tai tr©u cã Ých g×!

GI÷ LÊY NGHÒ M×NH

N­íc TrÞnh cã ng­êi häc nghÒ lµm dï che m­a ba n¨m míi thµnh nghÒ. Trêi ®¹i h¹n, kh«ng ai dïng ®Õn dï, anh ta bÌn bá nghÒ lµm dï, ®i häc nghÒ lµm gµu t¸t n­íc. L¹i häc ba n¨m míi thµnh nghÒ lµm gµu, th× trêi m­a lu«n m·i kh«ng ai dïng ®Õn gµu. B©y giê anh ta l¹i quay vÒ nghÒ lµm dï nh­ tr­íc. Kh«ng bao l©u, trong n­íc cã giÆc, d©n gian nhiÒu ng­êi ph¶i ®i lÝnh, mÆc ®å nhung phôc, kh«ng ai cÇn ®Õn dï, anh ta xoay ra nghÒ ®óc binh khÝ th× ®· giµ qu¸ch råi.

óc Ly Tö thÊy anh ta, th­¬ng t×nh nãi r»ng: "Than «i! B¸c ch¼ng ®· giµ ®êi mÊt råi ­! Giµ hay trÎ kh«ng ph¶i lµ tù ng­êi, lµ tù trêi, ®iÒu Êy cè nhiªn. Nh­ng nghÒ nghei^.p thµnh hay b¹i, dï lì thêi kh«ng gÆp dÞp, còng kh«ng nªn ®æ c¶ cho trêi, tÊt cã m×nh ë trong. Ngµy x­a n­íc ViÖt ®Òu h¹i v× lôt c¶. Cã mét ng­êi lµm ruéng, cÊy lóa chiªm ba n¨m ®Òu h¹i v× lôt c¶. Cã ng­êi b¶o anh ta nªn th¸o n­íc mµ cÊy lóa mïa, anh ta kh«ng nghe, cø cÊy lóa chiªm nh­ tr­íc. N¨m Êy n¾ng to, mµ n¨m lu«n ba n¨m vô chiªm nµo còng ®­îc, thµnh ra anh ta kÐo l¹i hßa c¶ mÊy n¨m mÊt mïa tr­íc. Cho nªn cã c©u r»ng: "Trêi ®¹i h¹n nghÜ ®Õn s¾m thuyÒn, trêi nång nùc nghÜ ®Õn s¾m ¸o b«ng", ®ã lµ mét c©u thiªn h¹ nãi rÊt ph¶i."

(L­u C¬)

GI¶I NGHÜA:

TrÞnh: Tªn n­íc ch­ hÇu thêi Xu©n Thu tøc huyÖn T©n TrÞnh tØnh Hµ Nam b©y giê.

§¹i h¹n: N¾ng to vµ n¾ng l©u ngµy.

Nhung phôc: Y phôc nhµ binh.

óc Ly Tö: Tªn mét bé s¸ch cña L­u C¬ - th¸c danh lµm óc Ly Tö mµ nãi trong bµi nµy.

Cè nhiªn: NhÊt ®Þnh h¼n nh­ thÕ, kh«ng kh¸c ®­îc.

Thµnh: Lµm nªn, lµm xong.

B¹i: Háng n¸t.

§¹i h¹n s¾m thuyÒn...: ý nãi ng­êi ta cø phßng xa lµ h¬n ë ®êi th­êng cã c¸i søc ®ang ®i thÕ nµy, tÊt cã lóc ®i ng­îc h¼n l¹i, nh­ n¾ng l©u qu¸ tÊt cã lóc m­a lôt, nång nùc qu¸ tÊt cã lóc gi¸ rÐt, nªn ng­êi kh«n, lóc n¾ng l©u nghÜ s¾m thuyÒn tr­íc ®Ò phßng khi ngËp lôt, lóc nång nùc nghÜ s¾m ¸o b«ng tr­íc ®Ó phßng khi gi¸ rÐt.

LêI BµN:

Ng­êi ta lµm nghÒ g×, ai ch¼ng muèn cho nghÒ Êy ®­îc ph¸t ®¹t, thÞnh v­îng. Song gÆp thêi, th× hay, lì thêi hoa dë. Nh­ thÕ th× c¸i thêi còng lµ quan hÖ víi nghÒ cña m×nh l¾m. Khèn c¸i thêi lµ tù ë ®©u ®©u chí kh«ng tù m×nh g©y lÊy ®­îc, cho nªn cã l¾m ng­êi lµm nghÒ kh«ng thµnh nghÒ, th­êng nãi r»ng: "M­u sù t¹i nh©n, thµnh sù t¹i thiªn" nghÜa lµ ng­êi chØ m­u tÝnh c«ng viÖc, cßn c«ng viÖc nªn hay kh«ng nªn lµ do t¹i trêi. Song ng­êi cã gan dï cã lì thêi còng cø v÷ng d¹ mµ gi÷ lÊy nghÒ, v× nghÒ ch¾c ®· thµnh, th× tÊt còng cã chèn dông, ch¼ng chãng th× chÇy, ch¼ng nhiÒu th× Ýt. Chí cø nay lµm nghÒ nµy, mai xoay nghÒ kh¸c, nh­ hßn ®¸ l¨n m·i kh«ng bao giê mäc rªu, th× chØ nhäc x¸c, giµ ng­êi mµ vÉn kh«ng ¨n thua g× c¶.

TRUYÖN NG¦êI A L¦U

A L­u lµ mét tªn tiÓu ®ång nhµ «ng Chu Nguyªn Tè. Nã thùc lµ ng©y ng«, kh«ng ®­îc viÖc g× c¶, mµ «ng Nguyªn Tè vÉn nu«i nã suèt ®êi.

Lóc «ng b¶o nã quÐt nhµ, nã cÇm chæi quanh quÈn suèt buæi mµ kh«ng s¹ch ®­îc mét c¸i buång con. ¤ng giËn m¾ng, th× nã qu¨ng chæi xuèng ®Êt, lÈm bÈm nãi: "¤ng quÐt giái, th× «ng phiÒn t«i lµm g×!"

Khi «ng ®i ®©u v¾ng, sai nã chùc ngoµi cöa, dï kh¸c quen ®Õn nã còng kh«ng nhí ®­îc tªn aÞ Cã hái, th× nã nãi: "Ng­êi Êy lïn mµ bÐo. - Ng­êi Êy gÇy mµ l¾m r©ô - Ng­êi Êy xinh ®Ñp. - Ng­êi Êy tuæi t¸c vµ chèng gËy..." §Õn lóc nã liÖu chõng kh«ng nhí xuÓ, th× nã ®ãng cöa l¹i, kh«ng cho ai vµo n÷a.

Trong nhµ cã chøa mét Ýt ®å cæ nh­ chÐn, lä, ®Ønh, ®«n. Kh¸ch ®Õn ch¬i, nã ®em bµy ra cho xem. Lóc kh¸ch vÒ, nã lÎn ®Õn gâ c¸c thø Êy, mµ nãi: "Nh÷ng c¸i nÇy cã khi b»ng ®ång sao mµ nã ®en s× l¹i thÕ nÇy!" Råi nã ch¹y ®i lÊy c¸t, lÊy ®¸, lÊy n­íc ®Ó ®¸nh.

Nhµ cã c¸i ghÕ g·y ch©n, «ng sai ®i chÆt cµnh c©y cã ch¹c ®Ó ch÷a th× nã cÇm bóa, cÇm c­a ®i kh¾p v­ên. HÕt ngµy vÒ, nã ch×a hai ngãn tay lµm hiÖu mµ nãi: "Cµnh c©y cã ch¹c ®Òu chÜa trë lªn c¶, kh«ng cã cµnh nµo mäc chóc xuèng ®Êt". C¶ nhµ ai nghe còng ph¶i ph× c­êi. Tr­íc s©n cã vµi c©y liÔu míi trång. ¤ng sî trÎ l¸ng giÒng ®Õn nghÞch háng, sai nã tr«ng nom gi÷ g×n, ®Õn lóc nã vµo ¨n c¬m, th× nã nhæ c¶ c©y lªn mµ cÊt ®i mét chç.

C«ng viÖc nã lµm, nhiÒu chuyÖn ®¸ng bËt c­êi nh­ thÕ c¶.

¤ng Nguyªn Tè lµ mét ng­êi viÕt ch÷ ch©n tèt mµ vÏ l¹i giái l¾m. Mét h«m, «ng hßa phÊn víi mùc ®Ó vÏ. ThÊy A L­u ®Êy, nãi ®ïa r»ng: "MÇy cã vÏ ®­îc kh«ng?"

A L­u ®¸p: "Khã g× mµ kh«ng vÏ ®­îc."

¤ng b¶o vÏ, th× A L­u vÏ nÐt ®Ëm, nÐt nh¹t, nÐt xa, nÐt gÇn nh­ ng­êi x­a nay vèn biÕt vÏ. ¤ng thÊy vËy thö lu«n mÊy lÇn, lÇn nµo A L­u vÏ còng ®­îc nh­ ý c¶.

Tù bÊy giê, «ng dïng ®Õn A L­u lu«n kh«ng lóc nµo lµ rêi ra n÷a. Sau A L­u næi tiÕng lµ mét nhµ danh häa.

GI¶I NGHÜA:

TiÓu ®ång: Th»ng nhá con.

PhiÒn: Nhê ai lµm viÖc g× bËn ®Õn ng­êi t¹

Chùc: §øng s½n mét chç ®Ó nghinh tiÕp aÞ

§Ønh: C¸i v¹c cã ba hay bèn ch©n, cã n¾p th­êng ®Ó ®ùng ®å ¨n hay ®èt trÇm.

Ch÷ ch©n: Lèi ch÷ nho viÕt ph©n minh tõng nÐt.

Danh häa: Mét nhµ vÏ giái cã tiÕng.

LêI BµN:

QuÐt nhµ suèt buæi kh«ng s¹ch ®­îc mét c¸i buång con; trång c©y, lóc ¨n c¬m, nhæ c¶ c©y ®em vµo; ng­êi mµ ngèc nh­ thÕ, th× b¶o cßn dông vµo ®­îc viÖc g× n÷a. Tuy vËy, kh«ng nhí tªn ng­êi chØ nhí h×nh ng­êi, thÊy cµnh mäc lªn kh«ng thÊy cµnh chóc xuèng, xem ®å vËt biÕt ®ång hay ®Êt, thÕ ®ñ hay A L­u cã c¸i trÝ khuynh h­íng vÒ nghÒ vÏ, ®· nh­ cã mét c¸i kh¶ n¨ng vÒ nghÒ vÏ vËy. ¤i! gç môc vøt ®i ng­êi kiÕm cñi vÉn nhÆt, ®¸ cuéi lµ xÊu, thî ngäc vÉn dïng. Trong trêi ®Êt thùc kh«ng cã vËt g× lµ vËt bá ®i, huèng chi ng­êi ta tinh kh«n h¬n v¹n vËt, l¹i kh«ng ®­îc mét ®iÒu g× kh¶ thñ ö A L­u ng©y d¹i, t­ëng lµ ng­êi bá ®i, thÕ mµ ®­îc næi tiÕng vÒ nghÒ häa, còng lµ nhê «ng Nguyªn Tè cã l­îng bao dung, biÕt dông nh©n nh­ dông méc. Xem bµi nÇy th× cha mÑ d¹y con, thÇy d¹y häc trß ch¼ng nªn t×m râ c¸i së tr­êng cña mçi ®øa mµ dÉn dô, mµ luyÖn tËp nã mÆt Êy, ngay tù lóc cßn trÎ tuæi, ®Ó cho nã may cã c¬ thµnh tµi ®­îc ru! §· ®µnh: Thiªn ®Þa v« khÝ vËt, th¸nh nh©n v« khÝ nh©n, nh­ng cèt ph¶i biÕt: Nh©n tµi nhi ®èc, (tïy theo c¸i tµi mµ båi bæ kh¶i ph¸t cho nÈy në ra) th× tµi míi thµnh ®­îc.

MÊT BóA

Cã ng­êi ®¸nh mÊt c¸i bóa, ngê cho ®øa con ng­êi l¸ng giÒng lÊy trém. Anh ta tr«ng d¸ng nã ®i râ ra ®øa ¨n trém bóa, nh×n vÎ mÆt nã, râ ra ®øa ¨n trém bóa, thÊy nã cÊt nh¾c, hµnh ®éng, kh«ng mét tÝ g×, lµ kh«ng râ ra mét ®øa ¨n trém bóa c¶.

§­îc mét lóc, ng­êi Êy bíi trong hè, l¹i thÊy c¸i bóa, th× h«m sau, tr«ng ®øa con nhµ l¸ng giÒng ng«n ng÷ cö chØ l¹i kh«ng mét tÝ g× lµ gièng ®øa ¨n trém bóa n÷a.

(LiÖt Tö)

LêI BµN:

Ng­êi ta, khi mÊt mét c¸i g×, th× mét mÊt m­êi ngê. Mµ khi trong bông ®· ngê vùc th× c¸c ngo¹i vËt còng theo ®Êy mµ biÕn ®æi ®i c¶. Phµm t©m trÝ m×nh ®· c¶m gi¸c lµm sao, th× tù m×nh l¹i t­ëng t­îng mét c¶nh s¾c hîp nh­ thÕ. Ng­êi m×nh vui, th× m×nh thÊy sù vËt ngoµi h×nh nh­ còng vui; ng­êi m×nh buån, th× m×nh thÊy sù vËt ngoµi còng buån. Ch¼ng qua lµ t¹i tù m×nh in trÝ nh­ vËy, chí ngo¹i vËt hå dÔ ®· cã mèi liªn l¹c mËt thiÕt víi m×nh mµ thËt thay ®æi nh­ thÕ ®©u! C¸i t©m chuyÓn thêi hÕt th¶y muèn ph¸p ®Òu chuyÓn theä Cho nªn t©m cÇn ph¶i chÝnh. T©m cã chÝnh th× t­ t­ëng hµnh vi míi tho¸t khái tµ khóc ®­îc.

T¦êNG §æ

N­íc Tèng cã ng­êi nhµ giµu. Mét h«m trêi m­a, t­êng nhµ anh ®æ.

§øa con nãi: "Th­a cha, kh«ng ®¾p ngay t­êng l¹i, e cã trém vµo".

Ng­êi l¸ng giÒng thÊy t­êng ®æ, còng nãi: "NÇy b¸c, kh«ng ®¾p ngay t­êng l¹i, e cã trém vµo".

T­êng ch­a kÞp ®¾p, tèi h«m Êy nhµ anh ta qu¶ nhiªn mÊt trém thËt".

Anh ta khen ®øa con lµ kh«n ngoan biÕt tr­íc mµ ngê ng­êi l¸ng giÒng lµ gian gi¶o lµm x»ng.

Cïng mét c©u nãi, con nãi, th× khen lµ tinh kh«n, l¸ng giÒng nãi, th× ngê lµ trém c¾p, bëi t¹i cí lµm saá T¹i con, th× t×nh th©n, cho nªn kh«ng cã bông ngê, l¸ng giÒng lµ t×nh s¬, cho nªn sinh ra ngê vùc. ThÕ cho nªn, phËn s¬ mµ c©u nãi th©n th× thÕ nµo còng lµm cho ng­êi nghe m×nh ®em lßng nghi hoÆc".

(Hµn Phi Tö)

GI¶I NGHÜA:

Tèng: Mét n­íc ch­ hÇu thêi Xu©n Thu, sau bÞ n­íc TÒ lÊy mÊt, ë vµo huyÖn Th­îng Kh­u tØnh Hµ Nam b©y giê.

Th©n: Ng­êi cïng mét nhµ, mét hä.

S¬: Ng­êi d­ng n­íc l·.

Gian gi¶o: Dèi d¸ tai qu¸i.

Nghi hoÆc: Ngê vùc.

LêI BµN:

Bµi nÇy cèt d¹y ta ph¶i thËn träng c©u nãi. Ng­êi l¸ng giÒng ®©y së dÜ mµ ®Ó nhµ giµu ngê vùc lµ v× kh«ng ®­îc th©n víi ng­êi ta, mµ nãi mét c©u ra chõng th©n l¾m, muèn lo viÖc cña ng­êi ta nh­ cña m×nh, coi viÖc thiÕt ®Õn ng­êi còng nh­ thiÕt ®Õn m×nh vËy. Cho nªn: GÆp ng­êi ®¸ng nãi mµ kh«ng nãi lµ bá hoµi mÊt mét ng­êi, th× gÆp ng­êi kh«ng ®¸ng nãi mµ l¹i nãi ch¼ng nh÷ng lµ lµm phÝ mÊt lêi nãi, mµ l¹i ®Ó cho ng­êi ta sinh nghi t×nh ra n÷a!

NG¦êI CON Cã HIÕU

ThÇy Tö Lé vµo hÇu §øc Khæng Tö, nãi r»ng: "§éi nÆng ®i ®­êng xa, th× tiÖn ®©u nghØ ®Êy kh«ng ®îi chän chç råi míi nghØ. Nhµ nghÌo, cha mÑ giµ, th× con nªn thÕ nµo, hay thÕ Êy. Kh«ng ®îi cã quyÒn cao, chøc träng míi chÞu lµm. Ngµy tr­íc Do nÇy, lóc song th©n cßn, c¬m th­êng d­a muèi, ®­êng xa tr¨m dÆm, ph¶i ®éi g¹o vÒ nu«i song th©n. Lóc song th©n mÊt, lµm quan ë n­íc Së, xe ngùa hµng tr¨m, l­¬ng bæng hµng v¹n ¨n nh÷ng miÕng ngon, mÆc nh÷ng cña tèt, mçi khi nhí ®Õn song th©n, l¹i muèn d­a muèi, ®éi g¹o ®Ó nu«i ng­êi nh­ tr­íc, th× kh«ng sao ®­îc n÷a! Cha mÑ tuæi giµ nh­ bãng qua cöa sæ. C©y muèn lÆng mµ giã ch¼ng dõng, con muèn nu«i, mµ cha mÑ kh«ng cßn sèng.

§øc Khæng Tö nãi: "Do, nhµ ng­êi phông sù song th©n nh­ thÕ rÊt lµ ph¶i. Lóc ng­êi cßn, th× hÕt lßng phông d­ìng, lóc ng­êi mÊt, th× hÕt lßng th­¬ng tiÕc".

(Gia ng÷)

GI¶I NGHÜA:

Tö Lé: Ng­êi thêi Xu©n Thu, häc trß §øc Khæng Tö, tÝnh hiÕu th¶o, hïng dòng cã tµi chÝnh sù.

Song th©n: Song: hai; th©n: cha mÑ.

L­¬ng bæng: Thãc g¹o, tiÒn b¹c cÊp cho quan l¹i.

Bãng qua cöa sæ: Bãng ®©y lµ bãng mÆt trêi, y' nãi thêi giê chãng qua còng nghÜa nh­ c©u: ngùa phi qua khe cöa. C©y muèn lÆng mµ giã ch¼ng dõng, con muèn nu«i mµ cha mÑ kh«ng cßn sèng: Hai c©u nÇy dÞch ë hai ch÷ lµ: Thóc dôc tÜnh nhi phong bÊt ®Þnh, tø dông d­ìng nhi th©n bÊt ®¹i, c©u trªn nãi vÝ, c©u d­íi nãi sù thùc cha mÑ kh«ng sèng l©u cho con ®­îc phông d­ìng nh­ giã kh«ng im ®Ó c©y ®­îc ®øng yªn.

LêI BµN:

Khi cha mÑ cßn, hÕt lßng nu«i nÊng, khi cha mÑ mÊt, hÕt lßng th­¬ng nhí, ®ã thùc lµ c¸i ®¹o hiÕu cña con ®èi víi cha mÑ vËy. Lµm tr¸i l¹i h¼n nh­ thÕ, lµ bÊt hiÕu, mang mét c¸i téi rÊt to! Lµm tr¸i l¹i mét nöa nh­ thÕ, nghÜa lµ lóc cha mÑ cßn, th× thê ¬ chÓnh m¶ng, lóc cha mÑ mÊt th× "m©m cao cç ®Çy, lµm v¨n tÕ ruåi", nh­ thÕ còng lµ bÊt hiÕu. Cho nªn, ng­êi con cã hiÕu vÉn cßn cha mÑ ngµy nµo, nªn mõng ngµy Êy, kÝp ¨n ë cho trän ®¹o, chê ®Ó ®Õn lóc cha mÑ mÊt råi, cã hèi l¹i còng kh«ng sao ®­îc n÷a. V× r»ng lµm con mµ ®­îc cßn cã cha mÑ ®Ó b¸o ®¸p lµ mét viÖc sung s­íng ë ®êi mµ còng lµ cã duyªn cã phóc n÷a.

THÇY T¡NG S¢M

ThÇy T¨ng S©m bõa cá ruéng d­a, lì tay lµm ®øt mÊt Ýt rÔ. Cha lµ T¨ng TÝch giËn, cÇm gËy ®¸nh vµo l­ng. T¨ng S©m ®au qu¸ ng· gôc xuèng ®iÕng ®i mét lóc sau míi håi l¹i.

Khi vÒ ®Õn nhµ, liÒn ®Õn th­a víi cha r»ng: "Lóc n·y con cã téi ®Ó ®Õn nçi ch ph¶i ®¸nh lµm ®au tay cha, thùc lµ con lçi ®¹o." Nãi xong, lïi xuèng, võa gÈy ®µn võa h¸t cã ý ®Ó cha nghe tiÕng, biÕt cho r»ng m×nh kh«ng cßn ®au ®ín g× n÷a.

§øc Khæng Tö nghe thÊy chuyÖn, b¶o häc trß cÊm cöa kh«ng cho T¨ng S©m vµo.

T¨ng S©m tù nghÜ m×nh v« téi, m­în b¹n l¹i hái v× cí g× mµ ngµi giËn.

§øc Khæng Tö nãi: "Ngµy tr­íc «ng ThuÊn phông sù cha lµ Cæ TÈu, lóc cha sai khiÕn g×, th× ë lu«n bªn c¹nh; lóc cha giËn d÷ muèn giÕt, th× l¸nh xa; cha ®¸nh b»ng roi vät, th× cam chÞu; ®¸nh b»ng gËy géc, th× ch¹y trèn. ThÕ cho nªn «ng Cæ TÈu kh«ng mang tiÕng bÊt tõ. Nay S©m thê cha liÒu m×nh, ®Ó chiÒu c¬n giËn ®Õn nçi ngÊt ®Þ Gi¸ lì cha ®¸nh qu¸ tay, mµ chÕt mÊt, th× cã ph¶i lµ lµm cho ta m¾c téi kh«ng? Téi bÊt hiÕu cßn g× to h¬n n÷a!"

T¨ng S©m nghe l¹i chuyÖn, biÕt lµ lÇm lçi, ®Õn t¹ téi §øc Khæng Tö.

(ThuyÕt UyÓn)

GI¶I NGHÜA:

T¨ng S©m: Ng­êi thêi Xu©n Thu, tÝnh chÊt ch©n thËt vµ cã hiÕu, häc trß ®øc Khæng Tö vµ mau truyÒn ®­îc ®¹o cña ngµi.

Håi: TØnh l¹i.

V« téi: Kh«ng téi lçi g×.

ThuÊn: Tªn vua ®êi nhµ Ngô

Phông sù: ¡n ë kÝnh thuËn.

BÊt tõ: Kh«ng cã lßng th­¬ng yªu con.

T¹ téi: Tù biÕt m×nh lµ tr¸i mµ ®Õn xin lçi.

LêI BµN:

Ng­êi lµm con cã hiÕu th× dÉu v× cha mµ ph¶i hy sinh tÝnh mÖnh còng kh«ng cã g× lµ qu¸ t¹m. Song, liÒu m×nh mµ cøu cha mÑ trong khi nguy cÊp lµ chÝ hiÕu, th× ®Ó cha mÑ nh©n c¬n giËn d÷ ®¸nh ®Ëp, lì h¹i ®Õn tÝnh mÖnh, th× ch¼ng nh÷ng lµ bÊt hiÕu, mµ l¹i cßn mang tiÕng h·m cha mÑ vµo téi bÊt tõ n÷a. ¤ng S©m rÊt hiÕu nh­ng ch­a ph¶i c¸ch, «ng ThuÊn còng hiÕu nh­ng biÕt ph¶i tr¸i. KÎ lµm con, khi thÊy cha mÑ lµm tr¸i, cßn cã chøc tr¸ch ph¶i liÖu ®­êng trèn tr¸nh hay ñy th¸c can ng¨m mµ vÉn kh«ng m¾c tiÕng bÊt hiÕu.

¤NG QUAN THANH B¹CH

D­¬ng ChÊn ®­îc bæ ®i lµm quan th¸i thó quËn §«ng LaÞ Lóc ®i phã nhËm qua ®Êt X­¬ng Êp, quan huyÖn ë ®Êy lµ V­¬ng MËt, tr­íc ®­îc nhê «ng ®Ò b¹t cho vµo yÕt kiÕn. Råi ®îi ®ªm khuya l¹i ®em vµng ®Õn lÔ.

D­¬ng ChÊn b¶o: "Tr­íc t«i biÕt «ng lµ ng­êi kh¸, míi cö «ng lªn, thÕ mµ «ng vÉn ch­a biÕt bông t«i, cßn ®em vµng b¹c ®Õn cho t«i ö"

V­¬ng MËt cè nµi, th­a r»ng: "Xin ngµi cø nhËn chä B©y giê ®ªm khuya kh«ng ai biÕt?"

D­¬ng ChÊn nãi: "Trêi biÕt, ®Êt biÕt, «ng biÕt, t«i biÕt, sao l¹i b¶o kh«ng ai biÕt?"

V­¬ng MËt nghe nãi, xÊu hæ lïi r¹

D­¬ng ChÊn thËt lµ mét «ng quan thanh liªm, chØ ch¨m viÖc d©n viÖc n­íc, kh«ng tham nhòng, kh«ng lµm giµu cho m×nh. ¤ng th­êng nãi: "Lµm quan mµ ®Ó ®­îc c¸i tiÕng thanh b¹ch cho con ch¸u, ch¼ng quÝ h¬n lµ tiÒn cña, ruéng n­¬ng l¹i cho chóng ö"

(HËu H¸n Th­)

GI¶I NGHÜA:

Thanh b¹ch: Thanh: trong, b¹ch: tr¾ng; gi÷ ®­îc phÈm h¹nh trong s¹ch kh«ng cã t× tÝch g×. Ng­êi lµm quan mµ thanh b¹ch, nghÜa lµ kh«ng lµm ®iÒu khuÊt khóc, kh«ng ¨n lÔ cña d©n lµ ng­êi thanh liªm.

Th¸i thó: Chøc quan ®êi x­a còng gièng nh­ tri phñ gÇn ®©þ

§Ò b¹t: CÊt nh¾c mét ng­êi hoÆc cßn hµn vi, hoÆc ph¶i yªm trÖ lªn mét ®Þa vÞ nµo.

YÕt kiÕn: Cho hÇu ng­êi trªn.

Cö: CÊt nh¾c.

Tham nhòng: Tham: thÝch cña kh«ng ch¸n; nhòng: quÊy rèi.

LêI BµN:

Lµm quan nh­ «ng D­¬ng ChÊn ®èi víi ng­êi ®Ò b¹t, kh«ng cÇn ¬n, ®èi víi d©n m×nh cai trÞ kh«ng ¨n lÔ lóc ®ªm khuya, tÊm lßng còng râ rÖt nh­ lóc thanh thiªn, b¹ch nhËt, ch¼ng còng lµ mét «ng quan thanh liªm ®¸ng lµm g­¬ng cho bän quan th©m, l¹i nhòng mu«n ®êi ­! Lµm quan mµ v¬ vÐt cho nhiÒu chÝnh m×nh ch¾c ®©u ®· gi÷ ®­îc, huèng chi cßn mong ®Ó l¹i cho con ch¸u. Nh­ thÕ, ®Ó l¹i cho chóng c¸i tiÕng thanh b¹ch th¬m tho mu«n thuë ch¶ h¬n lµ c¸i cña phi nghÜa chØ tæ lµm cho chóng kiªu xa d©m dËt råi ®i ®Õn b¹i vong ­!

1-2-3-4-5-6-7