HISTORYA NIN BANUAAN

"The History of the Town of Irosin"

 By
Sabiniano Gacias and Elias Cuadro

 

BIKOL TEXT

ENGLISH TRANSLATION

Prologo-Capitulo V

Prologue-Chapter V

Capitulo VI-IX

Chapter VI-IX

Capitulo X-XIV

Chapter X-XIV

Capitulo XV-XVII

Chapter XV-XVII

Capitulo XVIII-Epilogo

ChapterXVIII-Epilogue

CAPITULO X

An magna Coadjutores can irosin: 1913-1956

 

119 – Magna Coadjutores, digdi nadestino,

poon pa can enot, saro-saroon co;

Padre Daniel Rivera, Praxidio Peρoso,

Mariano Flores, iyong ica-tolo.

 

120 – Sinforso Ubalde, Lorenzo Cecilla,

Teofisto Gonzales, Pedro Rentoria;

Eugenio Castillo, y Diego Versoza,

Padre Jose Florin, Ancelmo Borola.

 

121 – Tomas Avenido, Germiniano Reρola,

Emeterio Raquem, y Roque Marabella;

Amado Camaya, na siring man sana,

Lucas de la Paz y Ancelmo Oliva.

 

122 – Si Padre Rogaspi, ica-diesinueve,

nagahale man tolos, sa sopog macuri;

can patama-tama, sarong Cura digdi,

cadacol na pirac, gutom na macuri.

 

123 – Huli can perpetua na economia,

culang an pagcacan, sobrahon an cuarta;

tacad an anoman.day magpasobra,

ta mauot an yaman, na minsan mapasma.

 

124 – Cahorihorihe, bagong tomalicod,

si Padre Imperial na pading maboot;

tuyong huminale, huling nasosopog,

en cuanto sa gawi, ni Padre Calinog.

 

125 – Reverendo Jose Balane an gnaran,

Coadjutor na padi na catabang-tabang;

Ni Padre Ofrasio sa pagministerial,

Sa magna trabajos, sacop nin simbahan.

 

126 – Coadjutor na ini day man nahaloy,

magtao sa banua can saiyang mission;

huli ta an sabi, Cura maciadohon,

sa magna pagboot, day minaoyon.

 

127 – Sominonod naman, Coadjutor Imperial,

Reverendo George, an saiyang gnaran;

Tubo sa Irosin asin aquing tunay,

Masonod, maboot, asin pading tunay.

 

128 – Ica-veinte-dos gabos, nag-coadjutor digdi,

sa herac nin Dios, day nin nangyari;

magana bagay-bagay na icasasabi,

contra ministerial o ibang pasaje.

 

129 – Con siring an gabos, magna capadian,

Cura y Coadjutor, na napapalaman;

treinta y cinco gabos, iyong cabilangan,

setenta y cinco aρos, edad nin banuaan.

 

CAPITULO XI

An magna Enot na Nag-eroc na Castila sa Irosin

 

130 – Asin an iba pa na masasabi co,

magna Espaρoles, nag-eroc digdiho;

uya ilalagda, saro-saroon co,

nagnag-eroc digdi can enot na tiempo.

 

131 – Antonio Romero, enot na Castila,

Francisco Mendizabal, iyong ica-dua;

Si Don Jose Martin, juez can enot pa,

Don Custodio Dauden, ica-apat sia.

 

132 – Biviano Gonzales, hale sa Mindanao,

nadestino digdi, juez nin banuaan;

Castilang madonong, si Don Manuel Igual,

Narciso Alegre, enot na mayaman.

 

133 – Baldomero Fuentes, sarong comerciante,

cahori-horihe, sacop ni Alegre;

na siring man sana, si Jose Bernabe,

asin nagcapirang magna dependiente.

 

134 – An gabos na ini, tolos inabotan,

caidtong Revolucion, sa saindang tumang;

sinda nagdorolag sa ibang banuaan,

iguang nacabalic, so iba nagadan.

 

135 – Panahon na ini, dua an natada,

M. Michelena, hacienda dacula;

may tunay na agom, sarong Filipina,

iguang caaquian na daracula na.

 

136 – Na an ica-dua, German de Ortube,

haloy nang panahon na nag-eroc digdi;

sarong Filipina an agom caini,

iguang tolong aqui, saro an babae.

 

137 – Sinda extranjero can enot na aldao,

gnonian tagbanua, sinda gnaning anan;

ciudadano Filipino na pinatunayan,

iguang pagmaculog caining banuaan.

 

138 – Ini manonognod sa magna Castila,

uya permanente digdi sa satuya;

na an isosonod, gnaning di mapara,

an bilang can gabos na daing matada.

 

CAPITULO XII

An magna Enot na Nag-eroc na Inchic sa Irosin

 

139 – An primerong Inchic can aso sitio pa,

asin inabotan na naguin banua na;

an gnaran si Ingcong, sia magurang na,

can maguin boniagan, si Jose Casals na.

 

140 – Igua siang agom, gnaning Filipina,

na Casiguranon, magayon na sadya;

an gnaran si Titay asin ta preciosa,

patin ta Hispaρo, apellido nia.

 

141 – Iyo ini an enot, Inchic na mayaman,

may harong na gapo, can enot na aldao;

sa dapit iraya, San Agustin gnonian,

alagad nasa laog caining banuaan.

 

142 – Ica-duang Inchic, iyo si Bundia,

tunay na pag-apod, magna pag-iriba;

can sia boniagan, pag-gnaran saiya,

daing iba cundi, Mariano Buendia.

 

143 – Ini naregistrar na naguin mayaman,

asin ta nagdacol an nasasacupan;

igua nin abaca, cabasan siring man,

patin may sadiri na magna hayopan.

 

144 – Igua nin carabao, vaca y cabayo,

asin ta nagdacol, can taon na idto;

napiritan sia,pag-agom an tuyo,

asin ta nagcamit nin pagca-estado.

 

145 – An saiyang agom, Maria Bayoca,

banua nin Tabaco, hinalean nia;

can mahaloy-haloy, nagbolag man sana,

huli can parawog can naturaleza.

 

146 – Ica-tolong Inchic, pag-gnaran Que Pangco,

an lolo si Pagna, apg-apod nin tauo;

sarong comerciante, nag-abot digdiho,

na an dara-dara, sarong calsonsillo.

 

147 – Naglauig an tiempo, orog na sa yaman,

asin ta nag-aco na maguin boniagan;

con siring naliuat an saiyang gnaran,

sa pagca-Cristiano, si Juan de Guzman.

 

148 – Can sia boniag na, midbid na can banua,

huli ta mayaman, iguang icacaya;

iyo nang pag-isip na mag-agom sia,

caidtong magayon, Duday Galapia.

 

149 – Naglauig an tiempo, bantog nang mayaman,

minimidbid sia sa provinciang Albay;

alagad ta day nin aqui saro man,

iguang nagcapira, magna inataman.

 

150 – Ica-apat sa bilang, si Inchic Antonio,

na an apellido, iyo an Navarro;

ominabot digdi, dati nang Cristiano,

alagad ta sia, ay sarong soltero.

 

151 – Saiyang conducta,maboot na marhay,

asin ta balaquid,saiyang camidbiran;

can mahaloy-haloy, nag-agom naman,

sarong binibini, Filipinang tunay.

 

152 – An gnaran can agom, Duday Encinares,

an saindang union, malinig, matubis;

an prueba de ello, gnonian namimidbid,

Educacion Critiana, iyong sinasambit.

 

153 – Magpoon sa aqui, magna macuapo,

matubis, mabansay, magna hero-hero;

an saindang yaman, day natatago,

ualat na pohonan, ay nagtatalobo.

 

154 – Na an ica-lima, si Alfonso Boncan,

Inchic na madonong sa sarong pagtaram;

nin huli ta sia, sa provinciang Albay,

naguin Escribiente sa magna official.

 

155 – Iguang ualat sia na magna terreno,

magna heredores nia, igua nin provecho;

nin huli ta sinda tauong religioso,

inaaco gnani an pagca-Hermano.

 

CAPITULO XIII

An magna Enot na Pang-Publicong Catongdan

(Capitan, Teniente Mayor, Juez asin Cabeza de Barangay)

 

156 – Sa bagay na ini, iontoc co gnona,

iguang magna bagay na macaoogma;

na con masiasat, tauo mararagna,

magna agui-agui, can panahon una.

 

157 – Caidto can enot, grado nin Capitan,

pinagtatacutan, bilog na banuaan;

sagcod can ultimo grado nin official,

minsan Cuadrillero na siring man lamang.

 

158 – Sa laog nin harong na nasasacupan,

dian inoobos, magna cagalagnan;

con hona-honaon sa sarong pagtaram,

na con sa Espaρa, an Familia Real.

 

159 – Capitan na enot, iyong namamayo,

an Teniente Mayor, iyo an Segundo;

na an lambang saro, doble an castigo.

 

160 – An mgan Juezes, garong nagcapira,

Juez Mayor an enot,iyong poon ninda;

Juez de Ganodo, Juez de Justicia,

Juez de Policia, asin Sementara.

 

161 – Cabezas de Barangay, igua nin distrito,

iyong pinagtatawan, can buhis nin tauo;

an gnaran pagbuhis, ay clasificado,

idtong sexta clase, halangcao na tauo.

 

162 – Con may limang pesos icang icatao,

sa arin man na bagay, di na obligado;

day nin Polista, sa magna tinampo,

na an camogtacan, Capitan pasado.

 

163 – An Alguacil Mayor, patin Alguaciles,

an namamahala na day nin buhis;

sa Casa Tribunal, iyong minimidbid,

bilang cagsadiri nin magna papeles.

 

164 – An Casa Tribunal, iyong harong nia,

con iguang criminal, pinag-eentrega;

halancao an poder, cagsadiri sia,

an cahoy na Pandog, sa sutil tagama.

 

165 – Na an cuenta cosog nin sarong banuaan,

Teniente de Cuadrillero, iyong may cabotan;

igua siang doce na nasasacopan,

na magna armado, Cuadrillerong anan.

 

166 – Na an insignia, sinabing Teniente,

uniformeng Guingon asin ta may sable;

iguang Capacete na macawiwili,

tauo nalolocma, can bagay na ini.

 

167 – Na siring man sana, an nasasacopan,

Guingon man na traje,pareho lamang;

igua nin Espadil na nasa hagcosan,

Capaceteng simple, pinagtatacutan.

 

168 – Sargento y Cabo, igua nin halaga,

sinda sinosonod, nasasacopan ninda;

an pagboot caini, obediencia siega,

huli ta militar, camogtacan ninda.

 

169 – Na siring man sana, oficial sa barrio,

padaraog-daog, catongdan na gayo;

an hale sa banua, pinagrereparo,

canigoan sana, an ofrecimiento.

 

CAPITULO XIV

An magna Pang-Domingong Tradicion

 

170 – Daracol na cargo, gnani sa banuaan,

con minaabot na an Domingong aldao;

con heras nin pagsimba, tiripon an anan,

asin mindoloc, harong nin Capitan.

 

171 – Minsan nagbabagting, pasohot sa misa,

dagnan minaabot, banda nin musica;

mientras na day pa, tiripon na sadya,

sa tagnod nin harong, nagseserenata.

 

172 – Mientras nagsasalangle, an Seρor Capitan,

an magna musico, sagcod may catongdan;

sa tagnod can harong, naghahalat lamang,

Capitan, Teniente, nag-oorolay-olay.

 

173 – Pagtogtog remate, gnani nin campana,

magna Subalternos, canayon an pila;

sagcod magna agom, apod Principala,

saro man na grupo, naglalaen sinda.

 

174 – Dagnan matogtog an sarong pasadoble,

na con paghihignon, ay macawiwili;

dagos sa simbahan,ogaleng parate,

mayo pa nin Misa, con day pa ini.

 

175 – Si magna tucauan sa laog nin simbahan,

na soro-soronod, an order marahay;

an Seρor Capitan an nagnegnenotan,

magna Subalternos, soro-soronod man.

 

176 – Magna Cuadrilleros, iguang diciplina,

pinamamayohan can Teniente ninda;

iguang uniforme,guingon na vestida,

semi-Guardia Civil,camogtacan ninda.

 

177 – Na con binabayao, ining Hostiang mahal,

tinotogtog tolos an Marcha Nacional;

ini sarong tanda can daculang galang,

Religion Cristiana, sa puso pagmahal.

 

178 – Dagnan can matapos an Misang tinodan,

magna Principales, convento maduman;

iguang conferencia, cooperacion bilang,

an Cura-Paroco, nagastos nin marhay.

 

179 – Alac, cigarillo, pinag-oofrecer,

magna caogmahan na day nin siring;

an magna musico, naghahalat lamang,

pagpuli may togtog, punta sa Tribunal.

 

180 – An magna musico, day sindang bayad,

ta previligiado,iyo an panagsag;

day nagbubuhis, day nin quincenas,

day nin polista, anoman na oras.

 

181 – Diit na panahon si orolay-olay,

magna principales,laog nin Tribunal;

namamayo digdi an Seρor Capitan,

sa daculang sitial, digdi nagtutucao.

 

182 – Asin ta masabi na magporoli na,

rogaring na harong, sagcod sa musica;

sa magna Domingong aldao asin fiesta,

iyo ini gabos, guiniguibo ninda.

 

1