HISTORYA NIN BANUAAN

"The History of the Town of Irosin"

 By
Sabiniano Gacias and Elias Cuadro

 

PROLOGO

 

1 - Magna agui-agui can banuaan nin Irosin, Sorsogon,

magpoon na maguin sitio, barrio asin banuaan;

na nasasacupan can banuaan nin Bulusan,

caidto,provincia pa nin Albay…

 

INTRODUCCION

 

2 - Sa tabang nin lagnit na linalaoman,

manoltolan logod an ipagsasaysay;

magpoon caidto asin sagcod gnonian,

magna agui-agui caining banuaan.

 

3 - Daculang pasabong na ini guibohon,

guiromdomon bilang, nag-aguing panahon;

con sacale baga, guibo bacong toltol,

hipnoan con sucat, iyong linalom.

 

4 – Tunay na pagmauot na ini mahaman,

na minsan mamogtac sa capagnahasan;

ogale na ini nin may catuyuhan,

tuyaon na sana con iguang caratan.

 

5 – Asin sa guiraray, haman sa paglaom,

an diit na obra na ipagboboyboy;

an catotoohan, iyong sasabihon,

talae nin marhay, sacong dadagoson.

 

 

CAPITULO I

An mgna Enot na Nag-eroc sa Gin-ay

 

6 – Naca-aguing taon mil ochocientos setenta,

iguang para-ayam parating naquita;

magna camogtacan cadlagan pa sana,

na mapag-erocan, tauong nagcapira.

 

7 – Dagnan nagguiribo, magna harong-harong,

asin nagralate sinda nin canayon;

sa orosip-osip, tauo nagdaracol,

daing irisipan, saro man na socol.

 

8 – Magna fundadores naroromdoman co,

an saindang gnaran sagcod apellido;

si Francisco Guela, Apolonio Gapido,

Si Damiano Gamba y Fausto Fruto.

 

9 – Na siring man sana, si Lazaro Foller,

Blas, Agapito, apellido Foller;

Si Juan Gallarda asin Simeon Furing,

Sotero Gabito, Alejandro Furing.

 

10 – Octato Gacias, patin Juan Fortes,

Jose Gallenito, si Juan de Asis;

Si Fulgencio Fulay, Bernardino Fortes,

Donato Fornias y Mariano Gamas.

 

11 – Francisco Galido y Esteban Glico,

Esteban, Antonio, apellido Polo;

Sivestre Galban asin si Damaso,

Sagcod Juan Franche siring man na gayo.

 

12 – Bernabe Escanuela y Felix Galeza,

idtong Apolonio na si Gabrentina;

Enrique Fortajada y Francisco Gamba,

Si Juan Españo, patin pag-iriba.

 

13 – Mariano Buendia y Fructuoso Fulla,

si Domingo Galon, Tomas Fortajada;

idtong Julian Gamis, si Julian Gareza,

si Angel Galias, Bernardo Galicia.

 

14 – Idtong Tomas Cuadro, Anastacio Hugo,

Cipriano Guyal, Luciano Gabito;

Si Salvador Frejas, Bernardino Clutario,

Idtong Andres Gamba, Candido Funesto.

 

15 – Pastor Gallanosa na siring man sana,

Sebastian Franche, Gavino Gabionza;

Idtong Juan Gabion y Dionisio Gamba,

Benito Encinares, sagcod sa familia.

 

16 – Anan sinda gabos na igua nin agom,

iguang magna aqui na nagdadaracol;

alagad ta sinda sararong religion,

gnaran Catolica an pinagboboyboy.

 

CAPITULO II

Gin-ay: An Guinicanan can Tataramon asin an Boot Sabihon

 

17 – Enot na gninaran caini na sitio,

Gin-ay an pag-apod nin gabos na tauo;

na an cahologan ipapasabot co,

na pacatalae ta iyo iniho.

 

18 – An rona na ini, tubig nalilibot,

salog, sapa, danao y magna borabod;

pasorosiriblag si saindang solog,

garo sa ginan-ay, iyo an caarog.

 

19 – Patirico-tico, maogmang pagmasdan,

hinan-ay na hablon, iyo an cabagay;

pinasayon-sayon, caya gninaranan,

gabos nagsasabi,sa sitio nin Gin-ay.

 

20 – An nacacasacop can sinabing sitio,

an banuang Bulusan, panahon na idto;

can mahaloy-haloy, ginibo nang barrio,

huli ta dacol na, nag-eroc na tauo.

 

CAPITULO III

An mgna Enot na Oficiales-Publico can Gin-ay

(Cabezas de Barangay: 1869-1880)

 

21 – Enot na teniente si Bruno Galias,

sa barrio nin Gin-ay, iyong namahala;

sa contribuciones, buhis nagbabayad,

sa sarong Cabeza Barangay na hayag.

 

22 – Sinabing teniente, igua nin limite,

na sa duang taon na ipagsisirve;

igua nin votacion paglihis caini,

idtong magcapald, iyo an teniente.

 

23 – Icaduang turno, Señor Luis Galban,

pagtomar-posesion, iguang caracanan;

magna invitados, tauo sa banuaan,

an ipinagsira, baboy sa cadlagan.

 

24 – Dacula an ogma, magna tagabanua,

igua nin sarayao, anas Pantomina;

an Señor Capitan asin Padre Cura,

nagdalao sa funcion, magna principala.

 

25 – Sa siring na siring, lambang duang taon,

pirmeng guiniguibo an sarong recepcion;

parating may handa na magna cacanon,

huling abundancia, nin magna tinanom.

 

26 – Icatolong teniente, si Fausto Fruto,

marhay an pagbuhay can tauo na idto;

dacula an harong asin ta pintado,

pigcasararoan nin bilog na tauo.

 

27 – Icaapat sa bilang si Domingo Ramos,

iguang inadalan asin ta maboot;

sa nasasacopan, marhay magpasonod,

omao nin banuaan, saiyang servicios.

 

28 – Na an icalima, si Lucio Gallego,

pinili na naman nin gabos na tauo;

huli can malinig na confortamiento,

saiyang ogale, sirve na modelo.

 

29 – Cahorihorihe, si Juan Galias,

ining icaanom iyong nagcapalad;

Teniente Absoluto, nin huli sa hagad,

Sa provinciang Albay,siring an pahayag.

 

CAPITULO IV

An mag Oficiales-Publico can Panahon nin Emancipacion

(Capitanes del Pueblo: 1881- 1886)

 

30 – Asin ta linagda na an Emancipacion,

barrio mabulag na sa pagcaoripon;

sa banuang Bulusan, haman sa paglaom,

saro nang banuaan, gnaning matoninong.

 

31 – Magna caogmahan can maguin banua na,

magna nag-eeroc gnani saiya;

an pinaghahalat,pagdatong na sadya,

Governadorcillo Capitan nin banua.

 

32 – Huling nagpaduman sa provinciang Albay,

pag-aco nin cargo sa pagca-Capitan;

an baston de mando, may borlas na bitay,

tanda can halancao na capangyarihan.

 

33 – Mil ochocientos ochenta y uno, iyo an pagdatong,

bulan na Enero caining mismong taon;

si Don Pedro Fruto, tauong Bulusanon,

alias “Cabalang”, sia con apodon.

 

34 – Day nin pag-ontoc, sadyang caogmahan,

magna principales na cairibahan;

an Cura-Paroco sa banuang Bulusan,

iyo an nagmisa can aldao na iyan.

 

35 – An sinabing barrio, liniuat an gnaran,

San Miguel na naman, hinale an Gin-ay;

An gnaran can patron, hinuad na lamang,

Ta iyong pagboot can bagong Capitan.

 

36 – Con siring an banua, nagdadacula na,

igua nan sadiri na magna mejora;

naghagad nin padi, palibhasa banua,

An Señor Obispo, tinauan nin Cura.

 

37 – An ipinadara na Cura-Paroco,

sa banuang San Miguel, can ochenta y uno;

Mariano Miranda, padi na celoso,

Sa pag-administrar, saiyang ministerio.

 

38 – Sa siring na siring, lacao nin panahon,

iba an Capitan lambang duang taon;

an sorosoronod,iyong sasabihon,

con an manonognod, sa administracion.

 

39 – Si Don Pedro Fruto, Governadorcillo,

nagpoon can taon na ochenta y uno;

na can ochenta y dos, nagcesar sa cargo,

Governador-Provincial, maguibong sorteo.

 

40 – Don Damiano Gamba, iyong nagcapalad,

ochenta y tres, ochenta y cuatro, an may autoridad;

an magna pagboot day nalalapas,

ta aareglaron por medio sa hampac.

 

41 – Don Juan Gallarda, sominonod naman,

ochenta y cinco, ochenta y seis, iyo an Capitan;

maboot na tauo con sa pagsasaysay,

y con may sala ca, siempre padosahan.

 

CAPITULO V

Irosin: Nominal na De-construccion

 

42 – Sa taon na ini, pinagliuat naman,

an gnaran na dati caining banuaan;

nin sarong Castila, irosin na naman,

day pinagsaysay, magna cahologan.

 

43 – Nin sarong Inspector, gnani na nombrado,

an saiyang gnaran, iyong Jose Roco;

siang nagbobogtac nin magna lindero,

mojon de mamposteria an pinagguiguibo.

 

44 – Alagad ta an olay, magna orosipon,

magna magurang ta, enot na panahon;

an Irosin daa, gnaran itinoltol,

tagnaning an salog, pagtopas sogpoon.

 

45 – Gnaning maontoc na an guibong pagtabas,

pag-irog can salog, sa banua pagrompag;

segun supersticion, encantong balignag,

maraot na pagtubod, ay sosogon nangad.

 

46 – Con caya guinibo, iboniag Irosin,

gnaranan an banua, apodon nin siring;

ta sogno-sognoon an hoyog na quiling,

pag-iros can tubig nin banuang Irosin.

 

47 – Guinibong totoo,liniuat an ngaran,

embes na San Miguel, Irosin na naman;

ta sisogno-sogno an guibong caratan,

tagnaning masolpo asin icaoyam.

 

48 – Na arog man baga,magna orosipon,

con omboy daa, aquing herelagnon;

guiniguibo caiyan, gnaran liliuaton,

embes na si Juan, gnaranan si Abdon.

 

49 – Tolos-tolos daa, an aquing may helang,

si Juan caidto, si Abdon na gnonian;

huli ta Abdon na, apod can magurang,

nagtaba si lauas, nagrahay an helang.

 

50 – Ining guibo cuta, guibong Igorote,

magna tauong bolod, banuang ignorante;

alagad paanhon na siring an suerte,

enot tang magurang, tioson ta ini.

 

51 – An historiang ini bilang leyenda na,

osip na invencion, tradicion nin banua;

pig-oosip ini, magna magurang ta,

sa magna funciones, tiripon na sadya.

 

52 – Sa siring na siring, Irosin an apod,

magpoon pa caidto asin gnonian sagcod;

an gobierno niato, an guinibo logod,

guibohon official an gnaran padagos.