HISTORYA NIN BANUAAN

"The History of the Town of Irosin"

 By
Sabiniano Gacias and Elias Cuadro

 

CAPITULO XVIII

An magna Barrio

 

233 – Isosonod co pa, tagnaning mabatid,

nagcapirang barrio na daing palihis;

sasaro-saroon, sacong iguguhit,

duang-polong barrio, tagnaning mamidbid.

 

234 – Duang-polong barrio sa luwas nin banua,

na clasificado, camogtacan ninda;

iguang daracula, saraday an iba,

sasaro-saroon, na poponan co na.

 

A.     GABAO

 

235 – An primerong barrio, an pag-gnaran Gabao,

barriong productivo y mayaman-yaman;

can magna panahon, can sitio pa lamang,

na con minabaja, tubig minalabao.

 

236 – May daculang baja, gnani na nangyari,

balombon nin baybay, naghalangcao ini;

an cabayawasan, iyong tubo digdi,

na con namumugna, abundang macuri.

 

237 – Pinaghararognan, nagcapirang tauo,

Gabao gninaran, hinuad caidto;

Ta labao nin tubig can enot na tiempo,

Gnonian halangcao na, dacula nang barrio.

 

B.    MONBON

 

238 – Ica-duang barrio, an pag-gnaran Monbon,

an terminong ini, hale sa balombon;

casagapan ini can magna panahon,

pagtuga nin babuquid, digdi itinapon.

 

239 – Can maghalangcao na, pinaghararognan,

can enot “Balonbon,” iyo nang pag-gnaran;

nagdacol an tauo, liuat binaliohan,

can gnaran na “Monbon,” barrio nang mabansay.

 

C.    BUENAVISTA

 

240 – Ica-tolong barrio, iyong Buenavista,

iba an pag-apod can tiempong haloy na;

an Señor Obispo, pag-gnaran Gainza,

iyong pag-gnarani, caining Buenavista.

 

241 – Nin huli ta ini, naghale sa Bulan,

dahel ta naglibot, visita pastoral;

bulig sa talabon, naghignalo dian,

sa gnaran bajada, saiyang namasdan.

 

242 – Daing natatago, cabasan, cadlagan,

marhay an paghiling, garo cadagata;

an Señor Obispo,tolos na nagtaram,

Buenavista gnaya an marhay na gnaran.

 

D.    PATAG

 

243 – Nasonod na barrio, an pag-gnaran Patag,

milagro nin buquid na naguin tanayad;

daraculang gapo, yaon camomogtac,

pinaghararognan,barrio nang mapalad.

 

E.     CARRIEDO

 

244 – Asin an nasonod, iyo an Carriedo,

harani sa banua, may dos kilometro;

an nag-gnaran caini, sarong haciendero,

si Don Jose Martin, can enot na tiempo.

 

F.     OMAGOM

 

245 – An masonod naman, iyo an Omagom,

qui Alegre hacienda, can magna panahon;

an nag-eroc digdi, anas agom-agom,

bacong magna casal, anas arayon.

 

246 – Caya gninaranan na barrio Omagom,

huli ta an gabos,anas agom-agom;

magna magurang na inabot can mission,

gabos nagpacasal, sinda nin canayon.

 

G.    BOLOS

 

247 – Dagnan sominonod, an pag-gnaran Bolos,

ta si duang tubig, nagcasaro logod;

suba sa irarom, sa itaas salog,

daing pagdaragnan, si saindang solog.

 

248 – Suba sa irarom, dacula na marhay,

asin ta hararom, pinagsasacayan;

nagcanagbo digdi, salog sa ibabao,

si magna nag-eroc, Bolos an gninaran.

 

H.    GULANG-GULANG

 

249 – Igua nin barrio na bagong mahaman,

na reconocido, gnaran Gulang-gulang;

sa tangpi nin salog na Binorabodan,

na con minabaja,day maaguihan.

 

250 – Nin huli ta ining salog na iniho,

na hale sa bolod, solog di maciado;

magna cagapoan, biyong naolangto,

gnaya Gulang-gulang, pag-apod nin tauo.

 

251 – Biyong naggogolong, magna cagapoan,

day madadaguit nin si isay pa man;

huli ta peligro, ica maliguidan,

sayang ta canogon si saimong buhay.

 

I.        LAMBOON

 

252 -  May sadit na barrio, pag-gnaran Lamboon,

iyong dating apod can magna panahon;

harani sa banua, na con lalacauon,

may dos kilometros, dagnan mo aboton.

 

253 – Huling abundancia nin magna cacanon,

lanca, pili, ogob, patin magna botong;

day nacahinog, asin ta canayon,

pinopodo tolos, sa hayag nahilom.

 

254 – Dahil ta lambo pa, na pinagcacacan,

na siring man sana, lambo nin cawayan;

na tolos man sana, sinda gninaranan,

iyo an Lamboon, saindang tinodan.

 

J.      SANBENON

 

255 – Barrio nin Sanbenon an isosonod co,

sa tahao nin laboy, can panahon na idto;

daing catagasan, aguihan nin tauo,

laboy sanang laboy,pawala, patoo.

 

256 – Iguang catagasan, asin ta banayad,

pinaghararognan, ta marhay an bogtac;

con igua nin aqui,sa banua maluas,

nahambin sa tapiz nin magna cag-anac.

 

257 – Con pirang familia an nag-iiriba,

paluwas, pabalic,iguang hambin sinda;

pinag-oorolayan na guibohon ninda,

barrio nin Sanbenon, iboboniag ninda.

 

K.    BATANG

 

258 – An barrio nin Batang, an naguin origen,

sa guilid nin salog asin ta malaboy;

huli ta recodo ini can panahon,

pagbaja can salog, digdi natitipon.

 

259 – Cajoy, ga[po, baybay, na sagcod sa batang,

digdi natiripon, pondo baga bilang;

nag-abot an tiempo, ini naghalangcao,

pinaghararongan, barrio na nin Batang.

 

L.     CAWAYAN

 

260 – Iguang sarong sitio sa ibabao nin bolod,

corocawayan an doot na pinag-aapod;

nagdacol an tauo na nagnag-eeroc,

barrio nin Cawayan, iyo an apod.

 

M.    CASINI

 

261 – May catanayadan, saro man na sitio,

harani sa dalan can aldao na idto;

magna cacahoyan, abundang totoo,

doot na casini, cadaclan na gayo.

 

262 – Nin huli caidto, culang pa nin boyo,

na pinag-oogbas na vicio nin tauo;

doot na casini, iyong nagsustento,

na pinag-oogbas, can enot na tiempo.

 

263 – Can nagralate na dacol na an tauo,

saro man na hapot, haen an late mo?

gnaya sa Casini an camogtacan co,

maiz y camote, an magna tanom co.

 

264 – Sa siring na siring, an orolay-olay,

nagdacol an tauo sa siring na lugar;

can maguin barrio na, Casini an gnaran,

magpoon caidto asin sagcod gnonian.

 

N.    TABON-TABON

 

265 – Igua pa nin saro na naguibong barrio,

itaas nin bolod may tres kilometro;

an gamgam na Tabon, caidtong magna tiempo,

digdi nagbobonay, hayop na iniho.

 

266 – Pinaghararognan asin linate,

barriong Tabon-tabon, gninaran gnani;

memoria nin tauo, di nahahale,

an gnaran na ini, masaquit masague.

 

O.    LIANG

 

 267 – Igua pa nin Barrio, harani sa banua,

iguang duang salog, nasa laog sia;

nasa bolod-bolod, camogtacan nia,

gninaranan Liang, nin tauong gabos na.

 

P.     MACAWAYAN

 

268 – Nasa cabagnaan nin magna cabasan,

bilang poropongtod, magna camogtacan;

pano nin tinanom na cacawayanan,

can maguibong barrio na, apod Macawayan.

 

Q.    TOGOS

 

269 – May sadit na barrio, an pag-gnaran Togos,

harayo sa banua, ibabao nin bolod;

may tubig na saday, abunda nin tagos,

garo sa pasayan, saraday sa gabos.

 

270 – Can maguin barrio na, Tagos igninaran,

hale sa saraday na garo pasayan;

an pag-gnaran tagos, cacanon masiram,

pinag-aagahid sa bilog na aldao.

 

R.    BULAWAN

 

271 – Na siring man sana, barrio nin Bulawan,

ini maninigo can saiyang gnaran;

sa lugar na ini, magna cagapoan,

anan nagquiquintab,siring sa bulawan.

 

S. BAGSANGAN

 

272 – Barrio nin Bagsangan, an sasabihon co,

panahon nin gutom, can enot na tiempo;

abunda nin marhay, tanom na oraro,

iyong binabagsang, sa tauo sustento.

 

273 – Na siring man sana, an cahoy na hagol,

pinagbabagsang man ninda nin canayon;

dacol na harina, may bagsang na dacol,

an gnaran Bagsangan, ninda con apodon.

 

S.     GOGON

 

274 – Buquid nin Bulusan, nagtuga can enot,

an uson macuri, daga, linilinog;

iguang sarong sitio, duman ihnolog,

gapo patin baybay, mahiwas na gayod.

 

275 – Can mahaloy-haloy, pinaghararongan,

tauong inocente can enot na aldao;

guinibo na barrio, huling cagogonan,

hinuad na sana, Gogon an gninaran.

 

T.     SALVACION

 

276 – An ultimong barrio na bago pa sana,

baco man harayo, harani sa banua;

an gnaran Salvacion, ta iyong Patrona,

magayon paghilgnon, nasa carretera.

 

U.    An iba pa na magna Barrio

 

277 – Digdi natapos na, ining veinteng barrio,

gusto pang sabihon an gabos na sitio;

Burabod, Anira, calian pang gayo,

Camonohan, Camolbog, Bariw pang totoo.

 

278 – Tolong Pansod, Mapaso, Talistison pa man,

Maraot Banua, Mapapac, Banco y Solihan;

na sagcod can Danao, gnaran Camambugan,

Binalabagan, Sagnat, sagcod sa Cawayan.

 

279 – Dasal, Linan-linan, na sagcod sa Banco,

Caracdacan, Caagsaman, Bulala,Palogtoc;

Gotos, Panarang, na sagcod sa Cococ,

Atipolhan, Gumapia, Tongdol y Maraog.

 

280 – Cabigohan, Mor-ong, patin Hinonocan,

Capantatan, Solagnan, na sagcod Tubtuban;

Codong, Canila, Calpi, na sagcod sa Basiao,

Cabigaan, Pocdol, asin Caticulan.

 

281 – Mapaso, Hologan, Camang-batagnan,

Bahicao, Tiniguib, sagcod Silaodan;

na siring man sana,sitio nin Hormaan,

halangcao na bolod, buquid an cabagay.

 

282 – Harani sa buquid, may sadit na bolod,

gnaran Mayong-payong, iyo an pag-apod;

Cabicalan, Pagnolocan, Calaay na sayod,

Pili, Cabugawan, Canila an apod.

 

CAPITULO XIX

An magna Salog

 

283 – Iyo sana ini an midbid na gayo,

parating sa dila nin gabos na tauo;

salog y borabod an sasabihon co,

iyong nagtatao, sustento nin tauo.

 

284 – Salog na dacula, sa laog nin banuaan,

ica-dua sa bilang,salog nin Bagsangan;

nagcapirang salog, sa barrio nin Gabao,

Tongdol, Hinonocan, patin sa Bulawan.

 

285 – Salog na dacula, barriong Tabon-tabon,

sa Sagnat igua man, sa Liang canayon;

may suba sa Tulay pasiring sa Monbon,

an sa Gulang-gulang, dagos sa Omagom.

 

286 – An salog sa Bolos y Binorabodan,

danay an pagbolos, sa bangui sa aldao;

ini minaagui, barriong Gulang-gulang,

nagcacabiriyo, sa banuaan nin Juban.

 

287 – Fuera pa caini, dacol na borabod,

igua nin mainit, igua nin gabinhod;

igua nin maarat, asin may masacrot,

an gabos na ini, linalang nin Dios.

 

CAPITULO XX

An Leyenda can Daculang Salog sa Banua

 

288 – An daculang salog salaog nin banua,

casaysayan nia, sabi sa leyenda;

na minsan an banua, tinotopag nia,

an caguinhawaan, yaon man saiya.

 

289 – Nin huli ta sia, iyong casarigan,

natao nin tubig sa magna cabasan;

sa magna tinanom o magna halaman,

tubig na malipot, natao nin buhay.

 

290 – Utang na dacula sa Mahal na Dios,

ta tinawan Nia an banua nin salog;

ta con baco ini, banua magtitios,

magna capahaan y gutom pa gayod.

 

291 – Leyenda nin salog, sacong isasaysay,

na guican sa gnimot, enot tang magurang;

magna pobladores, caining banuaan,

nacahiling sinda, magna gnagnalasan.

 

292 – Na soboot daa, sarong aldao caiyan,

nagbaha an salog, sa dacol na oran;

nacahiling sinda, daculang hayopan,

naglalagnoy-lagnoy, paanod an lacao.

 

293 – Ta an saindang sabi, segun sa historia,

dambuhalang hayop, naghale na sadya;

huling poprobaran an saiyang fuerza,

sa capua hayop, maquiquipagvaca.

 

294 – Con madaog nia, magna hayop duman,

hararom na dagat, ronang cahiwasan;

sia maghahade, na day nin liban,

y saiya an gabos na casaganaan.

 

295 – Sia na an hade sa lugar na idto,

mahiwas na dagat, saiyang palacio;

cairibang hayop, sacop na totoo,

bosog sa cacanon, sa ogma contento.

 

296 – May saro pang bagay, sabi sa osipon,

osip sa encanto, nag-aguing panahon;

sarong aldaw daa, labing maoranon,

nagbaha an salog, tubig masologon.

 

297 – An agos can salog, macataca-taca,

aguaje can tubig, mariboc na sadya;

sarong gnagnalasan, napagmasdan baga,

magna tauong barrio, na guican sa banua.

 

 298 – Saindang nahiling asin napagmasdan,

an maputing barco, dahong na sasacyan;

tubig sisalugnat, bagsic an dalagan,

salog winawaje, daing alang-alang.

 

299 – Bagsic an dalagan, daing odong-odong,

bargado nin carga, magayon paghilgnon;

ilao na daguitab,iyong instalacion,

quintab can liwanag, ay labi cagayon.

 

300 – Di caaram-aram, nawara an barco,

dahong na sasacyan, bapor nin encanto;

sarong kisap-mata, caidtong magna tauo,

napara nin bigla na garo sa aso.

 

CAPITULO XXI

Irosin: Sarong Panghuring Descrpcion

 

301 – Magna habitantes can sinabing banua,

Religion Cristiana, sinosonod ninda;

Day naproperar, an iba na secta,

Nin huli ta danay an pagtubod ninda.

 

302 – Sinabing banuaan, daing monopolio,

familiang saraday, may sadiring guibo;

tunay na sadiri, sindang nagmamato,

culang nin oripon, magna maguinoo.

 

303 – Si magna mayaman, igua nin tauohan,

taga-ibang banua, anas na dayuhan;

an iba sainda, nasa pagroturar,

huling mahiwas pa, si magna cadlagan.

 

304 – An banuang Irosin, cabuhayan ilo,

na bastang mahigos sa pagtatrabaho;

con may formalidad, dacol an amigo,

patarabang-tabang sa marhay na guibo.

 

CAPITULO XXII

Catapusan

 

305 – Con siring tapos na, magna inaguihan,

asin ta naobos na, ipagsasaysay;

con sacale baga,iguang camalean,

an justo an pag-isip, dagdagan na lamang.

 

306 – Ipaquimaherac sa mahal na Dios,

an haram na buhay, sato pa itogot;

na papagdanayon an marhay na boot,

gnonian na buhay pa, quinaban na bilog.

 

EPILOGO

An Handog Cong Canta para sa Banua nin Irosin, Sorsogon

(por Sabiniano G. Gacias)

 

Irosin na banua sa bandang timogan,

can reyna nin bolod,na Volcan Bulusan;

samno sa saimo, langtad, cabobdlan,

na pano nin gabos, simong cayamanan.

 

Ragna ca sa samo,sa buhay ming in,

na magna aqui mo, na simong palabi,

sa cayamanan mo, napaili cami,

sa gabos na horas, aldao asin bangui.

 

Oho, an gloria mo asin caogmahan,

langtad, tubig, bolod, panong cabuhayan;

magna batis-tubig na namagdalahay,

samno iyan gabos, simong cagayonan.

 

Sa saimo cami nagpapasalamat,

banua ming magayon, na pano nin herac;

caining tao mo, waras mong banayad,

sa samuyang buhay na daing catumpad.

 

Ining cayamanan, sa samo mo atang,

iyong sarambiton, enot ming magurang;

an Irosin gnaya, maogmang banuaan,

ta yaon saiya, ilong cabuhayan.

 

Na minsan con ica, sarong tauong pobre,

balo, ta ilo man, na pinag-apiapi;

doloc sa saiy, hagad paghumari,

ta aamponon ca, panong pagcawili.

 

Irosin na banua, mauot ming mabuhay,

cabuhaya ilo, na bantog mong gnaran;

ta iyan sa samo, honra asin tipan,

na pagdadarahon mi, sagcod sa lolobgnan.