HISTORYA NIN BANUAAN

"The History of the Town of Irosin"

 By
Sabiniano Gacias and Elias Cuadro

 

CAPITULO XV

An Pagvisita can Governador Provincial

 

183 – Lambang duang taon, dagnan mavisita,

Governador-Provincial, sa mamborobanua;

an casiribotan, gnari-gnari sana,

con iguang aviso, gnaya maabot na.

 

184 – Con Governador, yaon na sa Bulan,

an iba, maagui sa Juban;

si magna talabon, handa nang marhay,

con pirang Castila, an pagboboligan.

 

185 – Igua pa nin handa na magna cabayo,

lunad an Teniente, na sagcod sa Cabo;

sitiong tatapoan, ini preparado,

ta cacabayohan,magna compañero.

 

186 – Magna Guardia Civil an nagnognonahan,

na pinamayohan, Alfarez an gnaran;

na sarong Castila, maisog na marhay,

na an uniforme, iguang alayoay.

 

187 – An magna escuelas, iguang bandorilla,

sinda caibahan, maestros, maestras;

sinabing maestros, magna malongsi na,

dahelan sa tacot na pinagdadara.

 

 188 – Digdi an consuelo, con minaabot na,

macuri an hadit nin magna Cabeza;

na sa ualang camot, sabit na saqueta,

pinagtataquigan, sa tacot na sadia.

 

189 – Lalo con nahapit sa Señor Capitan,

sa magna Cabezas,gnaning de Barangay;

idtong Real Haber, tolos nababayadan,

laog nin tres horas,iyo cong taalaan.

 

190 – Capitan maorden, saiyang Subalterno,

“dumanon no tolos si Cabeza Pedro;

si magna day pa naca-finiquito,

si Cabeza Colas, Cabeza Damazo.”

 

191 – Pacaaram caini na magna Cabeza,

tolos nagdoroloc, caidtong si Pagna;

“an sacong cabasan,sagcod maabaca,

gnonian sana tolos, sacong ipeprenda.”

 

192 – An iba caini, may nagpapabacal,

carabao, cabayo, minsan ano lamang;

macaligtas sana can magna bayadan,

can Real Haber na pinagnacoan.

 

193 – Idtohong si Pagna, ta interesado,

huli ta mapirac, igua nin comercio;

“Con siring caiyan an saindong tuyo,

pomadoman camo qui Ciriaco Cuadro.

 

194 – Gnaning maguibohan, magna documento,

asin macalda camo sa peligro;

bacalon na sana, na con boot camo,

masosobrahan pa, iguang paragasto.”

 

195 – Sa pag-alas-doce, madescanso gnona,

Señor Governador, ta macacan baga;

maualat nin orden, “noodma sa aga,

iyo an sorteo can Capitana.

 

196 – Magpili na camo, magna candidato,

saro, dua, tolo, an marhay na tauo;

saindong pilion, idtong religioso,

na certificaran can Cura-Paroco.”

 

197 – “Asin ica-dua gnaning guiguibohon,

gabos na Cabeza, darahon an padron;

idtong magna quintos, sacong tatallaron,

hababang numero, iyong dadarahon.

 

198 – Gnaning macagsirve sa satong Patria,

darhon sa Mindanao, con sinda handa na;

magna Camorosan, padusahan sinda,

con day magsoco, gadanon na sana.”

 

199 – Pacatapos caini na cariribocan,

Señor Governador, mapaibang banuaan;

halimbawa baga, Matnog, o Bulusan,

iguang magsasabat, talabon-guiraray.

 

200 – Con siring tapos na an cadalitaan,

magna matoninong, si orolay-olay;

pabaralos-balos, digdi magtimaan,

halimbawa baga, may pinacologan.

 

201 – Sarong Cuadrillero na torotontohon,

sinipa, tinagpa, ni si Governador;

sa sopog caini, may pagborong-borong,

sa magna civilian, duman cocobrahon.

 

202 – Iguang inaguihan na nagtataragna,

o con anong canam, cauat, halimbawa baga;

daing pacondangan, masipa man sia,

macapatas lamang, guinibo saiya.

 

203 – Digdi na an poon magna comentario,

gnaya si Fulano,totoo na listo;

marhay magnastila, siring sa perico,

asin ta aragnay an magna lamano.

 

204 – Idtong lorolisto, gnaning sorogoon,

biyong inoomao can saindang poon;

magcoro-Castila, minsan bacong toltol,

an hona ninda, saro nang madonong.

 

205 – Con sa gnonian baga, tunay na linangca,

na minsan nasabi, gnaya “La bandala;”

pacoroquiriblit, marhay magnastila,

asin ta “La baguio,” terminong dacula.

 

206 – “An marhay caini, tauan nin acenso,

sia an marahay na maguing Sargento;

huling sia sabot, nin magna derecho,

sa paqui-atubang, magna maguinoo.”

 

207 – An iba nasabi na siring caini,

an macagnagnalas, si Tiyo Bernabe;

Señor Governador, naqui-olay digdi,

pinagtapi-tapi, inomao nin labi.

 

208 – An simbag can iba, iyong inoyonan,

buen cocinero gnaya, sa bilog nin Albay;

caya si Don Juan, pinag-recomendar,

na ini si Abeng, madara sa Albay.

 

209 – Naggnalas an iba, magna cocinero,

para an azafran, an pinagrecado;

pinagsalacan pa, dahon origano,

an dahon nin sili,sirve na recado.

 

210 – Igua nin saro pa na magurang-gurang,

biyong nag-gnignisi con sia magsaysay;

“An sacong daraga, aqui cong si Pilar,

duman sa sarayao, habo nang pagbotsan.

 

211 – “Sa lambang sonata, tolos quinocoa,

huli ta –parati, sinsayao sia;

mala can pagpuli, iguang dara-dara,

blanquete sa bayhon, pigpapahid nia.

 

212 – “Tinao saiya nin si Governador,

patin pinacacan can orig na hamon;

igua pa nin cerveza na pinapainom,

an sabi “Teamo,” an pinagboboyboy.

 

CAPITULO XVI

An Señor Capitan: Cleto Galarosa

 

213 – Ibalic ta naman sa Señor Capitan,

igua nin pagboot sa nasasacopan;

“padigdiha nindo digdi sa Tribunal,

magna Principales, may pag-oorolayan.”

 

214 – Can magcatiripon, si nasasacopan,

igua nin sujestion an Señor Capitan;

“gnonian ta tapos na, magna casibotan,

mag-iriba quita pasiring sa Gabao.

 

215 – “Ica Teniente Mayor, sogoon mo tolos,

sarong Cuadrillero, urgenteng pagboot;

si Teniente Poro, asin si Longinos,

caibahan sinda, magdara nin libot.

 

216 – “Ta sisimaon ta, tubig sa Torsohan,

patin avisohan, teniente sa Gabao;

na sa agang amay,tolos magralacao,

Teniente sa Batang, duman an pamahao.”

 

217 – Pag-abot sa Batang, pamahao handa na,

nagbono nin orig si Teniente Tura;

igua nin dinogo, sutanghon, iba pa,

adobadong manoc, dinolot sainda.

 

218 – Si Teniente Tura, minsan nagastohan,

macuri an ogma,can oras na iyan;

tolos nagralacao pasiring sa Gabao,

may magna cabayo na pigrolonadan.

 

219 – Teniente sa Gabao, magna Subalternos,

si magna cacanon, handa na an gabos;

magna parasima, sa salog an dagos,

asin ta may dara na apat na libot.

 

220 – Can macapagnodto an Señor Capitan,

sagcod cairiba na magna official;

nagdagos sa suba na pigsisismaan,

aling-aling bilang magna capagalan.

 

221 – Haroan, casili, an nagcacoroa,

quiquiro, magnagat, paya man an iba;

magna caogmahan, sabihon pa baga,

can hapon man sana, nagporoli sinda.

 

222 – Capitan na ini Cleto Galarosa,

Nicolas Españo, Tenienteng caiba;

magna caogmahan can pagpuroli na,

huli ta cargado, magna dara-dara.

 

223 – Sa orolay-olay, magna taga-Gabao,

mabooton palan si satong Capitan;

day nin abuso, padi-Dios lamang,

bacong aorg caidto na sinalidahan.

 

224 – Igua nin Ginebra, saiya tagama,

day nag-iinom, sa pagcacan sana;

si cairibahan, nagcabororat na,

Capitan nagnisi con nahiling sinda.

 

CAPUTULO XVII

An Enot na Censo, Calculo can Socol can Daga asin

Magna Mayor na Productos

 

225 – Con siring tapos na, magna agui-agui,

can banuang Irosin, siring sa sinabi;

sa panahon gnonian, magna habitante,

veinte mil almas na, can censohon ini.

 

226 – An cadacolaan cainihong banua,

calculo prudente, sangatos hectaria;

lomabi, comolang, sa paghona sana,

day labot digdi, barrio gabos na.

 

227 – An magna productos na pinagbubuhay,

maabaca,maniyog, sagcod sa cabasan;

mahiwas na marhay, sa sarong pagtaram,

sa estatistica, duman nasasaysay.

 

228 – Na con siasaton,magna camogtacan,

tapong sanag sadang,iyong guinicanan;

sa panahon gnonian, buquid nang halangcao,

nin magna mejores, favor sa banuaan.

 

229 – Magayon na cuta magna edificios,

samno nin banuaan, can aldao na enot;

pag-abot can Japon,tinuyong rinonot,

sa solo, sa bomba, iyo an inabot.

 

230 – Sagcod sana digdi, magna agui-agui,

con may caculangan sa magna pasaje;

hipnoan na sana, na con mangyayari,

pagcaherac nindo, sa nagtula caini.

 

231 – Nin huli ta ini saro na balaog,

tuyong pinasabong nin mahal na Dios;

magna agui-agui can aldao na enot,

icasurat lamang,mabasa nin gabos.

 

232 – Ta daing siisay man na mag-interezar,

origen material nin sarong banuaan;

alagad ta ining pobre nindong tugang,

hinale sa boot, magna capagalan.